In 25 vragen naar gezonde longen

De voorbije maanden stonden onze longen en luchtwegen volop in de schijnwerpers. Vandaag staan we stil bij hun belang voor lichaam én geest.

Wij vroegen professor pneumologie dokter Eef Vanderhelst en respiratoir kinesitherapeut Filip Van Ginderdeuren (beiden UZ Brussel) hoe je je longen en luchtwegen in conditie kan houden. En ook met welke klachten je best naar de dokter stapt. Daarbij konden we niet om covid-19 heen.

1. Neemt je longcapaciteit af met de leeftijd en hoe kan je dat voelen?

Prof. Vanderhelst: Je longfunctie wordt bepaald door verschillende factoren, zoals je geslacht, ras, lengte en ook leeftijd. Vanaf je 25ste is er een langzaam toenemend verlies van longfunctie. De efficiëntie van je ademhaling wordt gemeten door te kijken hoeveel lucht je in één seconde geforceerd kan uitblazen. Die waarde daalt bij gezonde mensen met ouder worden, maar bij rokers kan dat verlies jaarlijks tot acht keer zo hoog oplopen. Als je longfunctie sterk afneemt, merk je dat voornamelijk doordat je kortademiger wordt. Eerst bij grote inspanningen, zoals stevig trappen lopen, nadien kan dit ook bij kleinere inspanningen, zoals vooroverbuigen om je veters te strikken, eten of praten.

2. Bij welke klachten moet je je longfunctie laten meten?

Is er sprake van respiratoire klachten die langer aanslepen dan gewoonlijk – bv. een verkoudheid die meer dan twee weken duurt – of die regelmatig terugkeren, dan laat je best je longfunctie checken. Ik denk dan o.a. aan klachten zoals hoesten, al dan niet met slijm, kortademigheid, benauwdheid. Bij rokers raden we altijd een longfunctieonderzoek aan, zelfs wanneer er geen klachten zijn. Ook zonder klachten kan er bij hen sprake zijn van onderliggende aandoeningen.

3. Met welke test gebeurt dit?

Het initiële onderzoek bij een vermoeden van longziekten is meestal een spirometrie. Dat is een klein toestel waarin je moet in- en uitademen. De arts meet vervolgens de hoeveelheid lucht die je longen kunnen bevatten en die zich verplaatst bij het in- en uitademen. Die test helpt om uit te zoeken of er sprake is van obstructieve longziekten, zoals astma en COPD, of restrictieve longaandoeningen (aantasting van het longweefsel).

4. Loop je meer kans op longproblemen als je in het verleden geregeld last had van luchtweginfecties?

Dat hangt af van de oorzaak van die klachten. Luchtweginfecties bij kinderen komen meer voor bij ex-prematuren. Zij lopen later ook meer risico op COPD, zeker als ze daarbij nog roken. Ook een pollenallergie op jonge leeftijd blijft meestal bestaan. Zijn de klachten uit je verleden gelinkt aan onderliggende problemen van het afweersysteem, zoals een tekort aan immuunglobine, dan kunnen er ook restletsels op de longen blijven. Deze restletsels kunnen op hun beurt weer een bron voor latere infecties zijn. Banale luchtweginfecties laten meestal geen blijvende schade na.

5. Beschermt vitamine C je longen tegen infecties?

Vitamine C kan in zeer hoge dosis beschermend werken tegen virale infecties, maar dit is nooit wetenschappelijk bewezen.

6. Zijn voedingssupplementen nuttig voor de longen?

Neen, die spelen geen rol.

7. Welke rol speelt voeding bij de goede werking van de longen?

Dat is vooral het geval bij mensen met voedselallergieën, die soms tot astma-aanvallen of ernstige allergische reacties kunnen leiden. Dan is het absoluut nodig om bepaalde voedingsstoffen te vermijden, zoals bij pindanootallergie. Voor alle anderen geldt het ‘saaie’ advies van gezond evenwichtig eten en overgewicht vermijden.

8. Loop je door overgewicht een hoger risico op longproblemen?

Overgewicht, en zeker abdominale obesitas, verstoort de longmechaniek. Je longen kunnen zich niet naar behoren ontplooien en functioneren, omdat je diafragma door je buikvet omhoog wordt geduwd. Je spieren kunnen niet op hun optimale lengte werken. Daarnaast merken we vaak ook een verhoogde gevoeligheid voor infecties. Mensen met obesitas lopen verder ook een verhoogd risico op obstructieve slaapapneu, waarbij ze ’s nachts stoppen met ademen (apneu). Door de opeenvolgende apneus zakt de zuurstof in het bloed telkens weer en wordt de slaapkwaliteit sterk verstoord. Dit kan leiden tot extreme oververmoeidheid.

9. Wat is gezonde lucht en wat is de beste plek om die in te ademen?

Bij pieken van luchtvervuiling met hoge waarden van fijnstof zien we telkens een toename van astma- en COPD-opstoten en ook van cardiale problemen, zoals een hartinfarct. Mensen met een bestaande longziekte hebben op zo’n momenten nog meer last. Maar de oorzaak-gevolgrelatie van outdoor luchtvervuiling op het ontwikkelen van longziekten is veel minder duidelijk aan te tonen. Waar je de gezondste lucht vindt, is moeilijk te zeggen. Stedelijke gebieden hebben, door het vele verkeer en de industrie, vaak meer stikstof en fijnstof in de lucht dan het platteland. Maar ook de landbouw en veeteelt kunnen voor fijnstof zorgen. Ook binnen een regio of zelfs straat kan de luchtkwaliteit sterk verschillen. Algemeen is de lucht aan zee en in het hooggebergte beter, ook voor wie allergisch is.

10. Hoe belangrijk is een gezonde binnenlucht?

Zeer belangrijk. Die kan je verbeteren door je woning dagelijks grondig te ventileren, bij voorkeur niet aan de straatzijde als je aan een drukke weg woont. Haal ook geregeld stof weg, een belangrijke allergiebron voor huisstofmijt, en hou de luchtvochtigheid in de gaten. Die ligt best tussen 40 en 60%.

11. Kan je longproblemen ontwikkelen door de klimaatregeling (airco)?

Klimaatregeling kan droge koude lucht verspreiden, wat irriterend kan zijn voor mensen met astma of COPD. Verder kunnen deze systemen ook gecontamineerd raken met bacteriën (zoals legionella) of schimmels, maar dat is eerder uitzonderlijk. Ondervind je luchtwegklachten door de klimaatregeling, dan laat je deze best uit. Of pas de temperatuur aan. Het is aanbevolen om de temperatuur maximum 5 graden lager in te stellen dan de buitenlucht. Blijf ook uit de tocht van zo’n toestel.

12. Waarop kunnen steken in de longen wijzen?

Een lastige vraag. De oorzaken van die klacht kunnen heel uiteenlopend zijn: van banale zaken – zoals overbelasting van de tussenribspieren, ontsteking van deze spieren door overbelasting of gekneusde ribben – tot zeer ernstige aandoeningen, zoals aneurysma, hartinfarct, longembolie. Bij deze symptomen raadpleeg je toch best een arts.

13. Wat kan je ondernemen bij snel geprikkelde longen, die bij het minste contact met stof hoestaanvallen uitlokken?

Dit kan een teken zijn van bronchiale hyperreactiviteit, zoals bij astma. Je luchtwegen raken dan gemakkelijk geprikkeld door stof, klimaatregeling enz. De beste strategie is om deze prikkels zoveel mogelijk te vermijden. Houden de klachten aan en je hebt bijvoorbeeld ook last bij koude of warme lucht, dan laat je je toch best controleren op astma.

14. Wat is het effect van vapen op de longen?

Daar zijn tegenstrijdige onderzoeken over, maar we weten vrij zeker dat vapen minder schadelijk is dan gewoon roken. Toch kunnen er acute overgevoeligheidsreacties van de longen optreden, die zelfs kunnen leiden tot een overlijden. Dat is vooral het geval wanneer er gevaped wordt met cannabis of wanneer er additieven worden gebruikt. De langetermijngevolgen zijn evenmin gekend. We raden vapen daarom af, tenzij je het gebruikt als tijdelijk rookstopmiddel.

15. Kan je na jarenlang roken de schade aan je longen nog enigszins herstellen?

Absoluut! De versnelde achteruitgang van je longfunctie kan nog deels worden afgeremd wanneer je stopt met roken. Je loopt na een rookstop wel nog altijd een hogere kans op longkanker dan wie nooit heeft gerookt, maar dat risico neemt wel drastisch af. Bepaalde longschade, zoals longemfyseem, moet je zien als littekens. Die zullen dus niet meer herstellen.

16. Heeft slaaptekort een impact op je longen?

Chronisch slaaptekort kan je weerstand verminderen en je dus vatbaarder maken voor infecties. Door vermoeidheid worden bepaalde symptomen, zoals kortademigheid, meer uitgesproken. Verder zijn er echt slaapgebonden longziekten zoals obstructief slaapapneu.

17. Het covid-19-virus nestelt zich in de cellen van de longblaasjes en zorgt daar voor ontstekingsreacties. Maar soms is er ook sprake van een overdreven immuunreactie op het virus. Hoe zit dat?

De ontstekingsreactie maakt deel uit van onze normale afweer tegen het virus. Hierbij spelen een heel aantal afweercellen een rol, zoals de cytokines. Bij bepaalde, vooral jongere patiënten, merken we echter een zeer sterk overdreven afweerreactie – de zogeheten cytokinestorm -, waardoor de ontsteking veel te hevig verloopt en blijvende longschade kan veroorzaken. Je herstelmechanismen na zo’n overdreven ontsteking kunnen dan in tweede instantie leiden tot longfibrose of verlittekening.

18. Worden mensen met een medisch verleden van longproblemen ook erger getroffen door virale infecties?

We weten dat virale infecties, zoals de seizoensgriep, fulminanter kunnen verlopen bij mensen met longproblemen, zoals COPD. Dit is ook de reden waarom we deze risicogroepen vaccineren. Vandaar het idee dat ook het covid-19- virus bij hen ernstiger zou huishouden. Maar dat klopt niet helemaal. Ook jonge, volledig gezonde mensen maken soms net zo goed een zeer ernstige longaantasting door. Pas na de epidemie zullen we uit de epidemiologische gegevens de echte risicopatiënten kunnen identificeren.

19. Hoe hou je je ademhalingsspieren in vorm?

Respiratoir kinesitherapeut Filip Van Ginderdeuren (UZ Brussel): Met de leeftijd en door minder te bewegen wordt je borstkas stilaan stijver. Spieren die je niet gebruikt, kwijnen weg, inclusief je ademhalingsspieren. Van zodra je weer fysiek actief wordt, adem je al een stuk dieper in en uit. Daarbij wordt je borstkas weer goed uitgerekt en gemobiliseerd.

Een eenvoudige oefening om je borstkas soepel te houden is elke dag tien minuten bewust heel diep inademen en dan zolang mogelijk uitademen. Op die manier zet je je longen weer goed open en worden al je ademhalingsspieren aangesproken. Heb je moeite met bewegen, dan boek je met deze oefening al vooruitgang. Maar nog beter is het om dit te combineren met drie keer per week minimum een half uur per dag te bewegen – stevig stappen, joggen, fietsen... Door geregeld wat intensiever te bewegen, kan je je basisconditie op elke leeftijd nog verbeteren. Spieren in beweging vragen meer zuurstoftoevoer, waarop je longen zich ontwikkelen om aan die verhoogde vraag te voldoen.

20. Hoe intensief mag je bewegen? Wat als je op je adem trapt?

Je moe en bezweet voelen tijdens een inspanning is perfect. Net als sneller ademen. Zodra je buiten adem raakt of je je uitgeput voelt na afloop, ben je in het rood gegaan. Die grens ligt bij iedereen anders. Het komt er dus op aan om zelf deze signalen te herkennen en tijdig op de rem te gaan staan. Door over je limieten te gaan, verbeter je je conditie en ademhalingsspieren totaal niet. Dit kan net leiden tot spierkrampen en blessures. Je kiest beter voor een duurtraining. Daarbij beweeg je tegen een beperkte intensiteit gedurende een langere periode om conditie op te bouwen. Neemt je vormpeil gaandeweg toe, dan kan je eventueel ook uitbreiden naar weerstandstraining.

21. Hoe kan je je longvolume opnieuw verbeteren na een longziekte?

Na een acute of chronische longziekte ben je vaak gedeconditioneerd doordat je langdurig aan je bed was gekluisterd. Het goede nieuws is dat je die verzwakte ademhalingsspieren weer kan trainen. Daarbij meten we eerst de kracht van je ademhalingsspieren en op basis daarvan wordt de training opgebouwd. In eerste instantie adem je een half uur per dag tegen een weerstand in via een speciaal toestel. Een beetje te vergelijken met inademen door een rietje om zo je ademhalingsspieren te triggeren. Nadien meten we de kracht van je ademhalingspieren opnieuw en wordt de weerstand telkens opgetrokken. Bedoeling is om je ademhalingsspieren krachtiger te maken, zodat je beter kan doorademen en je volledige longinhoud kan activeren. Zo vermijd je dat je maar een klein deel van je longvolume gebruikt. Dat maakt je extra kwetsbaar voor infecties door virussen of bacteriën. In niet goed geventileerde longen, kunnen deze ziektekiemen zich makkelijker nestelen en vermenigvuldigen.

22. Longpatiënten kampen vaak met een te lage zuurstofsaturatie in hun bloed. Kan je dit verbeteren?

Zuurstofsaturatie verwijst naar de hoeveelheid zuurstof die aanwezig is in je rode bloedcellen. Die voorzien je andere weefsels en je organen van zuurstof. Wanneer dit gehalte daalt onder 90% kan je in de problemen raken. Dat merk je onder meer aan blauwe lippen of nagels en een bleek gelaat. Sommige longpatiënten, zoals mensen met COPD, zien bij de minste inspanning hun zuurstofsaturatie pijlsnel dalen. Zij raken buiten adem, kunnen niet meer. Om dat op te vangen dienen we hen tijdens de oefeningen extra zuurstof via de neus toe. Zo kunnen ze langer oefenen en verbetert hun longconditie.

23. Wat kan je doen tegen kortademigheid?

Kortademigheid verwijst naar een tekort aan adem terwijl je in rust bent. Dat is niet hetzelfde als buiten adem raken tijdens een inspanning. Omdat kortademigheid verschillende oorzaken kan hebben, laat je dit best eerst onderzoeken. Kortademigheid kan ontstaan door een acute luchtweginfectie, een allergie, astma of door extreme stress. De eerste drie worden door een arts behandeld. Is stress de boosdoener, dan kan je bij een kinesitherapeut terecht voor ontspannende ademhalingsoefeningen, waarbij je leert om terug te grijpen naar de natuurlijke rustademhaling via je buik. Bij inspanningsastma ervaar je plots een piepende ademhaling en kortademigheid bij het sporten. Naast medicatie is het aanleren van een correct ademhalingspatroon tijdens het sporten dan een must.

24. Kan ik via ademhalingsoefeningen iets doen tegen slijm op de longen?

Zeker. Je ademhalingsstelsel is een erg complex systeem waarbij in je luchtwegen een slijmvlies ligt. Daaroverheen stroomt de ingeademde lucht en de slijmlaag filtert de onzuiverheden eruit. Je kan je die slijmlaag best voorstellen als een soort transportband die zich voortbeweegt richting je mond, waar het slijm wordt afgevoerd.

Heb je last van slijmen die achterblijven op de longen, dan kan je dat aanpakken door de luchtsnelheid bij het uitademen te verhogen. Op die manier kan je meer slijm in beweging krijgen en afvoeren. Dat doe je door met open mond en keelholte, en met een bepaalde aanzet, reutelend uit te ademen. Deze autogene drainage vergt niet zozeer kracht, maar wel een bepaalde techniek, die je bij een kinesitherapeut kan aanleren. De oude tapotagetechniek waarbij slijmen worden losgeklopt, is intussen achterhaald.

25. Hoe adem je best in rust?

De meest natuurlijke fysiologische ademhaling gebeurt via je buik, waarbij je diafragmaspier onderaan je longen je ademhaling mee aanstuurt. Door op die manier in en uit te ademen verbruik je de minste energie, voorkom je onnodige uitputting en spierkrampen en heb je een ontspannen houding. Je kan die ademhalingstechniek testen door je hand op je buik te houden. Bij het inademen lijkt er een ballon op te bollen en bij het uitademen, loopt die weer langzaam leeg. Sommige mensen houden na een (acute) longziekte vaak een fout adempatroon aan, waarbij ze vooral hoog op de borst ademen.