Huid onder stress

Dat huidziekten mentale gevolgen kunnen hebben is bekend. Maar omgekeerd kan meer aandacht voor die onderschatte psychosociale kant de behandeling van huidziekten sterk vooruit helpen.

De haardos van de Franse koningin Marie-Antoinette zou de nacht voor ze naar de guillotine werd geleid helemaal wit zijn geworden door doodsangst, schreven de chroniqueurs. Wetenschappers achten zo’n extreem snelle verandering eerder onwaarschijnlijk, maar dat stress een ingrijpende rol speelt bij huid- en haarziekten staat vast.

Heel wat huidproblemen zijn gelinkt aan wat zich in je mentale leefwereld afspeelt. Je huid en hersenen communiceren immers met elkaar via een dicht netwerk van hormonale stoffen. Die complexe as tussen huid en hersenen komt de jongste jaren vaker onder de aandacht van wetenschappers en levert steeds meer inzichten op.

“De psychodermatologie houdt zich bezig met de invloed van psychosociale oorzaken en gevolgen van huidziekten en hoe je die best aanpakt. We maken daarbij gebruik van zowel dermatologische behandelingen als psychologische training, gedragstherapie en medische hypnose”, legt psychodermatoloog dr. Ria Willemsen (UZ Brussel) uit. In Nederland en Duitsland is een multidisciplinaire samenwerking tussen de huidarts en de psychiater al lang ingeburgerd, in ons land staat deze aanpak nog in de kinderschoenen.

Huid-brein as

Een bont allegaartje van chronische huidziekten wordt door stress getriggerd, zoals psoriasis, eczema, alopecia areata (verlies van haarplukken), vitiligo, netelroos, acne, overdreven zweten... En dat aantal neemt nog toe. De huid fungeert hier als spiegel van wat er innerlijk beweegt. “Stress is an sich zeker niet de oorzaak van de ziekte,” benadrukt dr. Ria Willemsen, “maar de aandoening is wel het gevolg van een samenspel van erfelijke factoren (je aanleg voor een ziekte), epigenetica (waardoor genen al dan niet geactiveerd worden) en provocerende omgevingsfactoren zoals stress, angst enz. Die combinatie zorgt ervoor dat een huidaandoening al dan niet tot uiting komt. Zoals bij die psoriasispatiënt die nooit last ondervond van zijn aandoening, tot zijn dochter ernstig ziek werd en er zich bij hem een ingrijpende opstoot manifesteerde. Door de toegenomen stress kan je uit balans raken, waardoor je lichaam de genetische aanleg voor een ziekte niet langer kan onderdrukken. Dat fenomeen komt veel voor en duikt op wanneer mensen worden geconfronteerd met verlies of een trauma. Ze vinden geen ruimte voor psychisch herstel en niet veel later uit die onderhuidse stress via hun huid of haar.” Daarom zorgt ook de Covid-pandemie, die bij veel mensen grote spanningen teweegbrengt, indirect voor een toename van huidproblemen die voordien onderdrukt werden. Tegelijk kan leven met schilferende huidvlekken, acneletsels, eczeemplekken, pijn of jeuk door een chronische huidaandoening, zelf een bron van aanhoudende stress vormen. “Stress is dan zowel oorzaak als gevolg van de huidziekte, waardoor je in een vicieuze cirkel belandt.” Dat je huid sterk kan reageren op wat zich in je hoofd afspeelt en vice versa, komt door de directe communicatielijn tussen je huid en je brein. Dr. Ria Willemsen: “Je lichaam telt meerdere stresssystemen. Het belangrijkste bevindt zich in je hersenen en doet je stoffen zoals adrenaline aanmaken wanneer je onverwacht in een kritische situatie terechtkomt. Door die stof gaat je hart sneller slaan, stijgt je bloeddruk en ben je zeer alert voor gevaar. Ook dat andere stresshormoon, cortisol, wordt in dergelijke situaties geproduceerd. Die aanwezigheid van stresshormonen in het bloed werd vroeger als de verklaring gezien waarom stress een invloed had op huidziekten. Maar er is meer.”

De voorbije decennia werd ontdekt dat zich ook in de huid zelf een stresssysteem bevindt. Verschillende huidcellen en zelfs cellen van het bindweefsel onder je huid blijken in staat om hormoonachtige stoffen uit te scheiden en naar je brein te sturen. Tegelijk zijn heel wat huidcellen uitgerust met receptoren waarop hormoonstoffen kunnen aanleggen. “Die directe lijn tussen huid en brein werkt dus in twee richtingen en zorgt voor een complexe onderlinge wisselwerking. Want ook vanuit je huid vertrekken stresssignalen naar je hersenen. Zo kan aanhoudende jeuk door een huidletsel op zijn beurt angst en depressie triggeren.”

Ccronisch en acuut

De stresshormonen die je aanmaakt tijdens een acute situatie, worden na- dien vrij snel afgebroken. Je afweersysteem wordt geprikkeld, maar dat is slechts tijdelijk. Bij langdurige chronische stress blijft je lichaam volop stresshormonen aanmaken, raakt het evenwicht tussen je afweersysteem en je huidcellen uit balans, wat tot massale ontstekingsreacties van je huidcellen kan leiden. Dat verklaart waarom in perioden van stress, bij veelvoorkomende aandoeningen zoals psoriasis, eczeem of haarverlies in plekken, opflakkeringen ontstaan.

Psoriasis, eczeem, vitiligo en haarverlies

In het geval van psoriasis stimuleert je afweersysteem je huid om nieuwe lagen aan te maken, maar tegen zo’n fout hoog tempo dat je huidlagen niet goed worden afgewerkt, waardoor rode, schilferende plekken ontstaan. Bij eczema zien we een ander fenomeen: je afweersysteem reageert tegen stoffen die irriteren, maar normaal onschadelijk worden geacht voor je huid, zoals cosmetica of stof. Ook je huidbarrière zelf faalt onder invloed van stresshormonen. Het vetlaagje dat je huid normaal beschermt, neemt daardoor sterk af, waardoor je meer vatbaar wordt voor eczeemopstoten. Een drogere huid is sowieso gevoeliger voor ontstekingen.

Haarverlies in plekken is een typische auto-immuunaandoening waarbij je afweersysteem je eigen weefsel aanvalt en aantast. Naast een genetische aanleg, speelt stress een bepalende rol in het verloop van de ziekte. “Rond je haarwortelzakje bevinden zich witte bloedcellen die fungeren als de bewakers van je huid. Af en toe gebeuren er bij de aanmaak van haren foutjes, maar je haarfollikels scheiden stoffen uit die voorkomen dat die haren worden aangevallen. Rondom je haarfollikels lopen ook heel wat minuscule zenuwbanen. Onder invloed van stresshormonen kunnen die zenuwen ontstekingsreacties uitlokken waardoor je afweersysteem niet langer die geruststellende boodschap krijgt. Je witte bloedcellen beschouwen daarop de kleine foutjes bij de aanmaak van haren als lichaamsvreemd en vallen die vervolgens massaal aan. Met als resultaat dat hele plukken haar uitvallen.”

Bij vitiligo, de ziekte die ervoor zorgt dat je huid en haren hier en daar hun pigment verliezen en er witte vlekken ontstaan, is de link met stress en emoties nog een stuk complexer. “Ook hier is sprake van auto-immuniteit waardoor je afweersysteem je eigen pigmentcellen vernietigt. We weten uit de praktijk dat stress vitiligo verergert, maar welk mechanisme er precies speelt, is tot op vandaag nog onvoldoende onderzocht. De studies richten zich vooral op de psychische gevolgen van die zichtbare witte plekken. Want vitiligo gaat vaak gepaard met heel wat angst en depressie.”

Hechting, persoonlijkheid

Ook hechtingsproblemen die teruggaan tot de kinderjaren kunnen invloed hebben op het verloop van huidziekten. “Logisch want de basis van je stresssysteem ontwikkelt zich tijdens je eerste tien levensjaren. Opgroeien in een on-veilige omgeving, zonder geborgenheid of in een overbeschermend milieu, maakt dat je stresssysteem niet optimaal kan ontplooien, waardoor je later veel sterker reageert op een stress- situatie. Een minder slagvaardig stresssysteem, in combinatie met genetische aanleg voor een huidziekte, kan er zo mee voor zorgen dat die ziekte zich uit.”

Ook je persoonlijkheid weegt door. Ben je een stresskip of de rust zelve, dan reageer je anders op stress en emoties. Zelfs als je niet het gevoel hebt dat je onder mentale druk staat, kan die een rol spelen. “Sommige mensen zijn zich niet bewust van hoe hun mentale leefwereld kan inwerken op hun huid. Een man met alopecia areata, die werd geconfronteerd met haarverlies, was ervan overtuigd dat dit louter genetisch was, want hij had nooit stress. Tijdens het gesprek liet hij vallen dat zijn haarverlies herbegon kort na een felle ruzie en breuk met zijn tweelingbroer. Hij beweerde dat het hem onbewogen liet, maar zijn onvermogen om emoties te uiten en aan te pakken, had wel mee tot een opflakkering van zijn ziekte geleid.”

Kan een heftige emotionele shock je haar in één dag ontkleu- ren, zoals bij Marie-Antoinette? “In uitzonderlijke gevallen gaan daar bij mensen met een gevoelig stresssysteem enkele weken over. Door een acute stressopstoot valt het afweersysteem gepigmenteerde haren aan, terwijl grijze haren ongeschonden blijven. Daardoor lijkt het dat je plots grijs wordt.”

Stressbestrijding, medische hypnose

Een gecombineerde aanpak waarbij zowel een dermatologische behandeling – medicatie, zalf, lichttherapie – als beter leren omgaan met psychische klachten, zoals stress en emoties, aan bod komen, heeft de meeste kans op slagen. “Dat kan op allerlei manieren, zoals een ontspannende hobby, geregeld wandelen of een andere vorm van bewegen, evenwichtig eten, en wat we nu erg missen: sociaal contact. Dat werkt ondersteunend en vormt tegelijk een uitlaatklep. Ook voldoende slaap versterkt je immuunsysteem. Heel wat mensen met huidziekten kampen met slaapproblemen, wat opstoten mee kan stimuleren. Door je slaap aan te pakken, kan je huid ook verbeteren. Andere therapieën zijn relaxatietechnieken, yoga, hartcoherentie, ademhalingstechnieken, biofeedback en gedragstherapie.”

Ook medische hypnose wordt al geruime tijd met succes ingezet als aanvullende behandeling bij huidziekten. “Hypnose is een relaxatietechniek waarbij de therapeut individuele beelden gebruikt om je te helpen diep te ontspannen. Deze beelden worden extra gericht op de genezing van je huid “, legt dr. Willemsen uit, die zich hier al jaren in specialiseert. “Tijdens de eerste sessies leer je tot rust te komen, waarna je in gedachten naar een veilige plek wordt gebracht. Nadien reis je naar een plaats in je hersenen waar je bijvoorbeeld de drang om aan je huid te peuteren kan verminderen. Of je immuunsysteem kan omschakelen, zodat het je huid niet langer aanvalt. Die suggestie geeft je het gevoel van controle en kalmte, en dat heeft een effect op je huid. Ook het gevoel van zon op je huid of een zacht briesje wordt gevisualiseerd. Die beelden kunnen helpen bij jeuk of pijn. Bij de meeste chronische huidziekten kan deze benadering, naast een geschikte dermatologische aanpak, resultaten opleveren. Meestal volstaan vijf sessies. Daarna oefen je thuis via zelfhypnose met eerder opgenomen sessies.”