De pijn verzachten zonder pilletjes
Om de pijn te bestrijden bestaan naast geneesmiddelen ook tal van niet-medicamenteuze technieken.
Inhoud:
Acuut of chronisch?
Een individuele gewaarwording
Bewuste beïnvloeding
Prikkels met andere prikkels overstemmen
Relaxatie
TENS (Transcutane Elektrische NeuroStimulatie)
Massage
Acupunctuur
Hypnose
Hoe ontstaat pijn?
Warm of koud?
Pijn is een nare ervaring met zowel een lichamelijk als een emotioneel aspect. Maar pijn heeft vooral een nut: het is een waarschuwingssignaal dat ons lichaam moet behoeden tegen verder onheil. Dat signaal is vaak zo sterk en indringend dat onze hersenen het onmogelijk kunnen negeren. Pijn kan heel plots optreden, maar ze kan ook maandelang blijven aanhouden.
Hoe ontstaat pijn?
In ons hele lichaam zijn pijnreceptoren (in het jargon: nociceptoren) aanwezig ter hoogte van de vrije uiteinden van gevoelszenuwen. Wanneer ergens in ons lichaam weefselbeschadiging ontstaat (door een klap, verstuiking, ontsteking,...) komen er stoffen vrij die de pijnreceptoren rechtstreeks of onrechtstreeks prikkelen: bepaalde stoffen (zoals histamine, serotonine en bradykinine) stimuleren de receptoren, andere (prostaglandines) maken de pijnreceptoren gevoeliger voor deze stoffen.
Vanuit de pijnreceptor vertrekt de pijnprikkel door de zenuwen (neuronen) via het ruggenmerg naar de hersenen. De neuronen kunnen dunne vezels zijn met een trage geleiding (C-vezels) of dikkere met een snelle geleiding (A-deltavezels). In de hersenen geeft de prikkel de boodschap: ‘Ik heb pijn, op die plaats, met die intensiteit’. Prikkeling van de C-vezels geeft een zeurende, doffe pijn, prikkeling van de A-deltavezels een scherpe pijn. Het ruggenmerg blijkt meer te zijn dan een eenvoudig schakelstation voor prikkels naar de hersenen. Diffuse informatie wordt er geconcentreerd en geselecteerd. Het gehele zenuwstelsel is immers zeer selectief wat de aangeboden informatie betreft.
Op alle niveaus, van de pijnreceptor tot in de hersenen, kan de pijninformatie echter beïnvloed worden, waardoor de pijngewaarwording kan versterken of verzwakken.
PAGEBREAK
Acuut of chronisch?
Acute pijn treedt op meteen na weefselbeschadiging. Ze heeft een duidelijke waarschuwingsfunctie. Bovendien werkt acute pijn ook beschermend. Zolang de genezing duurt zal de beschadigde plek immers pijnlijk blijven zodat we het verwonde gebied ontzien, waardoor het sneller en beter zal genezen. Acute pijn neemt af in de loop van het genezingsproces.
Soms loopt er in het complexe pijnsysteem al eens iets mis en blijft een zenuw zonder duidelijke reden pijnsignalen afvuren. Die stoorsignalen zorgen ervoor dat de pijn chronisch wordt en haar waarschuwingsfunctie verliest. In de medische wereld spreekt men van chronische pijn zodra ze langer dan zes maanden aanhoudt. De eigenlijke oorzaak is dan niet altijd even makkelijk meer te achterhalen.
Een individuele gewaarwording
Pijn is een zeer complexe gewaarwording en daarom reageert iedereen er verschillend op. Maar eenzelfde persoon kan ook het ene moment heel anders op pijn reageren dan het andere. Uit onderzoek is bijvoorbeeld gebleken dat wanneer iemand zich op pijn concentreert deze intenser gevoeld wordt. Wanneer de aandacht van diezelfde persoon afgeleid wordt door een andere, positieve ervaring, dan zal hij de pijn als minder hinderlijk ervaren. Gevoelens als angst, stress en neerslachtigheid versterken de pijngewaarwording eveneens.
Naarmate een pijnervaring langer duurt, wordt de pijndrempel verlaagd en zullen meer pijnprikkels de hersenen bereiken. Gevolg: de pijn wordt almaar heviger. Vandaar dat het belangrijk is bij pijn niet te lang de kat uit de boom te kijken, maar meteen in te grijpen en ze geen kans te geven van acuut naar chronisch te evolueren. Pijnstillers zijn daarbij een waardevol hulpmiddel. Maar elke medicatie heeft ook mogelijke nevenwerkingen. Daarom is niet elke pijnstiller voor iedereen geschikt en kan en mag de dosis niet zomaar opgedreven worden. In zulke gevallen hebben tal van niet-medicamenteuze therapieën bewezen waardevolle hulpmiddelen te zijn om het gebruik van pijnstillers te vermijden of te beperken.
PAGEBREAK
Bewuste beïnvloeding
Dat bij pijn allerlei emotionele processen een rol spelen, is duidelijk. Nemen we bijvoorbeeld twee mensen met een stekende pijn in de borst. De eerste heeft recent een familielid verloren aan een hartinfarct. Hij vreest meteen dat hem hetzelfde overkomt. De angst en onrust die daardoor ontstaan verlagen de pijndrempel zodat alle pijnprikkels in volle hevigheid de hersenen bereiken.
De tweede persoon is een sportieveling die zich de vorige dag eens lekker heeft laten gaan in de fitness. Hij schrijft de pijn in de borstkas daaraan toe en weet dat die na enkele dagen spontaan zal verdwijnen. Door het feit dat hij er weinig aandacht aan schenkt, verhoogt zijn pijndrempel en ervaart hij daadwerkelijk minder pijn.
De beïnvloeding van de pijndrempel gebeurt bij deze mensen onbewust. Het is echter ook mogelijk om dit proces bewust te beïnvloeden. Dat is precies wat diverse niet-medicamenteuze therapieën trachten te doen.
Angst, stress, gejaagdheid, woede en onmacht zijn negatieve gevoelens die een versterkende invloed hebben op pijn. Elke techniek die erop gericht is deze gevoelens te verlichten, zal bijgevolg ook de pijn doen afnemen.
Prikkels met andere prikkels overstemmen
Naast de bewuste beïnvloeding van het emotionele aspect van pijn, zijn er een reeks pijnbehandelingstechnieken die gebaseerd zijn op de zogenaamde ‘poorttheorie’. Deze theorie, die in 1965 werd voorgesteld door de psycholoog Melzack en de anatoom Wall, stelt dat het ruggenmerg niet alleen schadelijke prikkels doorgeeft aan de hersenen, maar dat het ook in staat is deze pijnprikkels te moduleren. Ze vergelijken het met een soort poort die kan opengezet worden of gesloten om de pijnprikkels in mindere of meerdere mate door te laten.
Het blokkeren van de pijnprikkels zou gebeuren door de zenuwbanen te overstelpen met andere gevoelsprikkels, waardoor de pijnprikkels als het ware overstemd worden en er niet meer in slagen de hersenen te bereiken. In feite passen we deze theorie allemaal spontaan toe. Als we bijvoorbeeld ons hand pijnlijk stoten tegen de hoek van de tafel, zullen we daar meteen stevig over beginnen wrijven. Massage, toepassing van warmte of koude, TENS (zie verder) maken allemaal gebruik van dit principe.
PAGEBREAK
Relaxatie
Wat? Er bestaan heel wat relaxatietechnieken waaronder de techniek van Jacobson, Schultz, Alexander, sofrologie, ... Ze hebben allemaal gemeen dat zij een duidelijke participatie van de patiënt veronderstellen.
Relaxatie moet aangeleerd worden, het vergt training. De patiënt moet zijn lichaam bewust leren te beleven en zo stilaan de spanning in zijn spieren los te laten. Door het ontspannen van de spieren moet uiteindelijk een volledige geestelijke ontspanning bereikt worden.
Het aanleren van relaxatietechnieken kan in gespecialiseerde centra of door kinesisten gebeuren. Tegenwoordig wordt de nadruk gelegd op actieve relaxatietechnieken waarbij de therapeut de patiënt aanleert hoe hij deze technieken zelfstandig kan toepassen.
Wanneer? Relaxatie is zinvol bij alle vormen van pijn waarbij stress en angst een rol spelen. Deze gevoelens verlagen de pijndrempel, verhogen de spierspanning, leiden tot extreme vermoeidheid en overgevoeligheid van de spieren, wat automatisch de stress in de hand werkt en de pijn erger maakt. Relaxatie kan helpen om deze vicieuze cirkel te doorbreken.
TENS (Transcutane Elektrische NeuroStimulatie)
Bij deze techniek worden op bepaalde plaatsen van het lichaam tijdelijk elektroden aangebracht: in het pijnlijke gebied zelf of op het traject van de zenuw uit dit gebied, maar soms ook op een zogenaamde triggerzone die zich verder van de pijnlijke plek bevindt. Deze elektroden worden twee per twee aangesloten op een generator die zwakke stroomstootjes (1 tot 150 Hz) van geringe sterkte (tot 10 mA) opwekt. Tegenwoordig bestaan zelfs kleine toestelletjes op batterijen die de pijnpatiënt overal kan meenemen. Door deze stroomstootjes wordt in de A-delta-vezels een tegenprikkel opgewekt zodat de overbrenging van het pijnsignaal door de C-vezels wordt tegengewerkt (vergelijk met de poorttheorie). De patiënt ervaart in plaats van pijn een tinteling. Na afloop van de behandeling is de pijndrempel verhoogd zodat minder pijn ervaren wordt. Bovendien zou TENS ook de aanmaak van endorfines (pijnstillende stoffen die het lichaam zelf aanmaakt) bevorderen.
Wanneer? Deze methode is het meest efficiënt bij spier- en peesaandoeningen, nek- en rugpijn, muishand, carpaal-tunnelsyndroom. Ze kan ook opmerkelijke resultaten geven bij vormen van zenuwpijn en fantoompijn (pijn na het doorsnijden van een zenuwbaan zoals bij een amputatie).
PAGEBREAK
Massage
Wat? Massage is een van de oudste technieken die wereldwijd wordt toegepast om pijn te bestrijden. Naargelang de techniek (wrijven, kneden, rollen,...) wordt een verschillend effect nagestreefd: ontspannen van de spieren, verbeteren van de doorbloeding, afvoeren van opgestapeld vocht, het opwekken van een prikkel die de pijngeleiding tegenwerkt... Al deze elementen dragen bij tot de pijnstilling.
Wanneer? Massage kan toegepast worden bij vele vormen van pijn. Het ontspannende effect wordt door haast iedereen als weldadig ervaren en is een doeltreffende manier om stress te verminderen. Massage helpt ook om verkrampte spieren te ontspannen. Door de bloed- en lymfecirculatie te stimuleren zal massage de zwelling door vochtophoping doen afnemen.
Wat? Binnen de acupunctuur wordt pijn gezien als een teken dat ergens in het lichaam de energie niet of onvoldoende kan doorstromen. De noodzakelijke voedingsstoffen komen moeilijker op de plaats van bestemming en de afvalstoffen worden onvoldoende afgevoerd.
Het aanprikken van de acupunctuurpunten (waar bepaalde zenuwbanen lopen) met dunne naalden of het verwarmen van deze punten met moxa brengt de energie weer in beweging. Bovendien bevordert acupunctuur de aanmaak van lichaamseigen pijnstillers (endorfines).
Omdat bij chronische pijn de naaldjes soms zeer frequent geactiveerd moeten worden, wordt in dit geval vaak gebruik gemaakt van elektroacupunctuur.
Wanneer? Acupunctuur wordt toegepast bij allerhande vormen van acute en chronische pijn. Het werd reeds het uitvoerigst wetenschappelijk onderzocht bij diverse vormen van gewrichtspijn (bijv. reuma) en spierpijn.
Acute pijn verdwijnt meestal na 2 tot 3 sessies. Bij chronische pijn treedt de verbetering langzamer op. Indien na een viertal sessies geen enkele verbetering optreedt, dan heeft het weinig zin om de behandeling verder te zetten.
De Belgian Acupunctors Federation (BAF) bracht onlangs een folder uit over acupunctuur bij pijn. Hij kan aangevraagd worden op volgend adres: BAF, postbus 82, 2900 Schoten. Op dit adres kunt u ook adressen van acupuncturisten bekomen.
PAGEBREAK
Hypnose
Wat? Hypnose speelt in op twee elementen: het voelen van de pijn en de pijnbeleving, dus zowel op lichamelijke als op emotionele aspecten. Net zoals bij relaxatie is de inbreng van de patiënt erg belangrijk. Hypnose is geen hocus-pocus maar wel een vorm van extreme concentratie op een bepaald element zodat andere prikkels niet doordringen. En dat hebt u zelf ongetwijfeld ook al eens aan den lijven ondervonden. U zet zich met kiespijn in de zetel, net wanneer er een spannende film begint. Dat de film al uw aandacht weet te vangen, maakt de tandpijn plots een heel stuk draaglijker.
Hypnose is geen slaap en ook geen bewusteloosheid, maar een gewijzigd bewustzijn waarbij de aandacht gericht wordt op innerlijke processen, beelden en ervaringen. Aan de hand van medische beeldvormingstechnieken zoals gesofisticeerde scanners kon aangetoond worden dat hypnose welbepaalde gebieden in de hersenen activeert, die verschillend zijn van de gebieden die bij relaxatie een rol spelen.
Wanneer? Hypnose kan in principe bij iedereen helpen, zeker bij pijn met een belangrijke emotionele component. Voorwaarde is wel dat de persoon er open voor staat. Want elke vorm van hypnose is in feite zelfhypnose. Een hypnotiseur kan u nooit dingen laten doen die u zelf niet wilt.
Warm of koud?
Een warme kruik op pijnlijke spieren, een koud kompres op een verzwikte enkel. Warmte en koude worden vaak gebruikt om pijn te verlichten. Maar wanneer kiest u het best voor warmte en wanneer voor koude?
Warmte. De toepassing van warmte (ongeveer 40°) doet de bloedvaten uitzetten, bevordert de bloedsomloop en de ontspanning van de spieren.
- Warmte is aangewezen bij verkrampte en pijnlijke spieren of gewrichten. Het mag niet gebruikt worden op zones waar een bloeduitstorting bestaat of een oedeem.
- Warmte kan toegepast worden onder vele vormen: een warmwaterkruik, kussentjes die in de microgolfoven kunnen opgewarmd worden, fango, infraroodlamp,...
- Om pijn in dieper gelegen structuren te behandelen wordt ook gebruikgemaakt van technieken die en diepe warmte creëren zoals ultrasone golven of kortegolftherapie.
Koude doet de huidtemperatuur dalen en veroorzaakt een vernauwing van de bloedvaten (vasoconstrictie).
- Koude is vooral aangewezen bij ontsteking en vorming van oedeem. Denk maar aan tandpijn, gewrichtsontsteking,... Ook onmiddellijk na een trauma (een slag of stoot,...) kan koude toegepast worden om de bloeduitstorting en de zwelling te beperken.
- Koudetoepassing gaat van koude kompressen tot een douche, over een zak met ijsblokjes of een koude spray.
- Zowel bij de toepassing van warmte als van koude moet goed opgelet worden dat u niet met de extreme temperaturen werkt waardoor brandwonden of vrieswonden kunnen optreden. Houd steeds een handdoek tussen de warmte- of koudebron en de huid.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier