De opvallende rol van (ritmische) beweging bij parkinson
Parkinson is momenteel de snelst toenemende hersenziekte waaraan in ons land al zo’n 35.000 mensen lijden. Nieuwe studies tonen aan dat voldoende (blijven) bewegen een positieve impact heeft op het hele spectrum aan klachten en de levenskwaliteit.
“Vandaag wachten patiënten vaak tot er problemen optreden terwijl vroeg beginnen net aan te bevelen is”, weet gespecialiseerd kinesitherapeut Ilse Vandenbroucke van NeuroCentrumWest.
Parkinson genezen is nog niet mogelijk. Vandaar dat de behandeling zich vandaag vooral toespitst op symptoomcontrole. Na de diagnose wordt er meestal medicatie opgestart, maar in veel gevallen worden patiënten pas doorverwezen naar een gespecialiseerde zorgverlener zoals een kinesitherapeut of logopedist in een later stadium, wanneer ze (ernstige) klachten ondervinden bij hun dagelijkse activiteiten. Dankzij nieuwe inzichten over het belang van beweging bij parkinson wordt die aanpak bijgestuurd.
‘In de praktijk en uit studies blijkt overduidelijk dat hoe sneller mensen met parkinson in beweging komen of blijven, hoe beter de resultaten,” vertelt neuroloog en parkinsonspecialist prof. Patrick Santens (UZ Gent). “Als je zo vroeg start, beschik je immers nog over veel meer compensatiemechanismen om bij te sturen en kan je beperkingen zo lang mogelijk uitstellen.”
Hersenen
Beweging heeft uiteenlopende gunstige effecten op zowel lichaam als hersenen. Zo zorgt het voor een betere doorbloeding en zuurstofopname. Daarnaast is aangetoond dat beweging stoffen, zogeheten groeifactoren, vrijzet in de hersenen die de werking van de zenuwcellen ondersteunen, wat de progressie van de ziekte tegenhoudt. Bij diermodellen is bewezen dat beweging ook ontstekingsprocessen beïnvloed. Parkinson gaat – net als andere hersenziekten – vaak gepaard met dergelijke ontstekingsprocessen die een negatief effect hebben op de overleving van zenuwcellen.
“Bij mensen met parkinson die een aangepast bewegingsprogramma volgen, merken we duidelijk meetbare effecten op hun levenskwaliteit en op alle mogelijke symptomen”, gaat prof. Santens verder. “Niet alleen de motorische problemen (moeite met starten, ontbreken van automatische bewegingen, stijfheid...) en constipatie worden aangepakt maar ook cognitieve en psychische klachten zoals trager denken, stemmingsproblemen, depressie.”
Boksen
Welke soort beweging dat moet zijn en hoe frequent dat best gebeurt is nog voer voor verder onderzoek. Nu al is duidelijk dat parkinsonpatiënten met bepaalde sporten zoals dansen een verrassend goede match hebben. Op verschillende plaatsen in ons land zijn hiervoor al dansgroepen opgericht. Dat dit zo goed lukt, heeft alles te maken met het ritme. “Mensen met parkinson ondervinden moeite met automatisch bewegen. Door af te stemmen op het ritme van de muziek en de danspassen, kunnen ze dat opvangen. Dans biedt hen een soort format om te bewegen. Het is echt opmerkelijk om zien hoe mensen die vaak rigide bewegen in het dagelijks leven, wel vlot in staat zijn om te walsen.”
Ook boksen slaat prima aan bij parkinson. Het gaat hier om non-contact boksen waarbij tegen bokszakken wordt gemept. Ilse Vandenbroucke: “Boksen is bij uitstek een activiteit waarbij dubbeltaken aan bod komen: je moet balans houden en tegelijk je boksbal in de gaten houden. Dit helpt om het evenwicht te verbeteren, om krachtiger te bewegen want het is vrij explosief en ook om grotere bewegingen te maken, want bij parkinson hebben mensen de neiging om hun bewegingen te verkleinen. Ook snelheid en reflexen komen eraan te pas, net als de coördinatie van armen en benen.
Speciaal voor parkinsonpatiënten hebben we een beweegprogramma opgesteld waarbij we elke maand focussen op een ander thema zoals evenwicht, High Intensity Interval Training (HIIT), fijne motoriek enzovoort. Door die afwisseling kunnen ze van vele bewegingen proeven en leren ze verschillende strategieën aan om om te gaan met wat minder lukt.”
Motivatie
Om de gunstige effecten van beweging tot uiting te laten komen, is volhouden cruciaal. Dat staat of valt met motivatie. “Kies daarom vooral de beweging die je graag doet. Het geeft geen zin om iets te doen dat je niet ligt of wat je niet kan. Dat houdt niemand vol en op termijn werkt dat zelfs averechts”, benadrukt prof. Santens. Alle beweegvormen die voor jou haalbaar zijn, zijn prima: wandelen, joggen, fietsen, zwemmen... Dat laatste heeft trouwens het grote voordeel dat je hierbij geen weerstanden ondervindt, wat het ook erg geschikt maakt bij gewrichtsklachten.”
Naast het soort beweging speelt ook de frequentie en intensiteit een rol. “Sommige mensen zijn zo ‘gemotiveerd’ dat ze teveel hooi op hun vork nemen terwijl het erop aankomt om te bewegen binnen jouw grenzen en die te accepteren. Door te diep te gaan, put je jezelf eerder uit dan dat je vooruitgang boekt.”
Hoe vaak je beweegt, is individueel verschillend en hangt af van wat haalbaar is. Recent onderzoek ontdekte een toename aan connecties in de hersengebieden die gelinkt zijn aan parkinson bij patiënten die drie keer per week zo’n 30 à 45 minuten actief zijn. “Maar dit vraagt ook een realistische benadering. Drie keer per week oefentherapie volgen kan bijvoorbeeld te belastend zijn voor wie nog fulltime werkt. Dat moet dus afgestemd worden op maat van de patiënt.”
Fouten
Over beweging bij parkinson circuleren bovendien ook nog wel wat foute opvattingen, zo merken specialisten. “Bij deze ziekte hebben alle gewrichten – van de vingers tot de heupen – de neiging om te gaan buigen. Vaak hoor ik patiënten zeggen dat ze hun stijve vingers willen losmaken door in een balletje te knijpen. Maar de buigbeweging is bij hen al te sterk geaccentueerd en door dat te oefenen versterken ze dat nog. Eigenlijk moet je in alle gewrichten eerder werken op de omgekeerde strekbeweging, bijvoorbeeld door een elastiek om je vingers te plaatsen en ze vervolgens te strekken. Idem voor knieën en heupen. Daar moet je geen sit- ups doen maar je gewrichten net uitstrekken. Je laten begeleiden door een gespecialiseerde kine kan zeker helpen om het juist aan te pakken”, legt prof. Santens uit.
Gecombineerde oefeningen
Zo’n aanpak op maat van parkinsonpatiënten passen Ilse Vandenbroucke en haar collega’s toe. “Ook voor mensen die nog helemaal geen motorische klachten kennen, is het al zinvol om van bij het begin de correcte technieken aan te leren. Dan kunnen ze nadien ook zelfstandig verder gaan bewegen. Want we moeten af van die foute beeldvorming die parkinson associeert met oude, gebogen bevende mannen of vrouwen. In realiteit kent de ziekte verschillende fasen en treft ze ook jongere actieve mensen.
Die aangepaste coaching gebeurt zowel via individuele sessies als in kleine zorgvuldig samengestelde groepen. Daar trainen we onder meer gecombineerde oefeningen. Mensen met parkinson moeten vaak nadenken voor ze een beweging zoals stappen uitvoeren. Via oefeningen waarbij dubbele taken moeten worden uitgevoerd, stimuleren we die automatische beweging opnieuw. Tijdens het stappen geven we hen opdrachten zoals het alfabet opzeggen, rekensommen oplossen of namen koppelen. Daardoor moet hun brein zich focussen op de opdracht en kunnen ze niet nadenken over het stappen.”
Extra hulpmiddelen
Correct bewegen en oefenen lukt vaak prima met de kine als coach naast de patiënt, maar eens thuis hervallen veel mensen weer in oude patronen, met alle frustraties vandien. Prof. Santens: “Momenteel gebeurt er heel wat onderzoek naar hoe je dat best kan bestendigen. Een mogelijke oplossing zijn externe reminders zoals metronomen die een (stap)ritme aangeven. Voor sommigen is dat een perfect hulpmiddel om ook buiten de oefenruimte te stappen. Een andere interessante optie zijn visuele reminders zoals rollators of wandelstokken die bij elke stap een horizontale lijn op de grond projecteren waar je telkens over loopt. Ook dat kan automatisch stappen ondersteunen.”
Bronnen:
3. E. Ray Dorsey en B. Bloem (2018). The Parkinson pandemic – A Call to Action.