De medische tests die er na 50 écht toe doen

Liever voorkomen dan genezen. Deze (zelf)tests zijn nuttig en zinvol. Ze functioneren als een kanarie in de mijn: ze slaan vroegtijdig alarm.

Heel wat aandoeningen evolueren lange tijd zonder klachten, terwijl vroegtijdig ingrijpen vaak een wereld van verschil kan maken. Voor bepaalde kankers bestaan gerichte preventietests. Daarnaast kunnen medische check-ups van je cholesterol, bloeddruk, botdensiteit en diabetes je gezondheid op het goede spoor houden.

Cholesterolmeting

Waarom? Een te hoge LDL (low density lypoprotein dat cholesterol van de lever naar de weefsels brengt) verhoogt het risico op slagadervernauwing, de voornaamste oorzaak van een hartinfarct. In combinatie met andere risicofactoren (diabetes, levensstijl...) kan een te hoge LDL tot hart- en vaatziekten leiden. Iedereen ouder dan 40 jaar zou zijn cholesterolwaarden moeten kennen. Zonder verhoogd risico volstaat het je cholesterol om de vijf jaar te laten controleren en vanaf 65 jaarlijks.

Hoe? Via een nuchtere bloedafname bij je arts wordt je totale cholesterol, HDL (gunstige) en LDL (ongunstige) vastgesteld. Die laatste moet onder 115 mg/dl blijven. Tenzij je tot een risicogroep behoort, want dan liggen de streefwaarden lager. Een behandeling is enkel nodig als er effectief sprake is van een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.

Borstkankerscreening

Waarom? Via een mammografie kunnen afwijkingen worden ontdekt lang voor er klachten zijn, wat de kans op een succesvolle behandeling enorm verhoogt.

Hoe? In het kader van het bevolkingsonderzoek, krijgt in Vlaanderen elke vrouw tussen 50 en 69 jaar, die de voorbije twee jaar geen mammografie onderging, een uitnodiging bij een erkend screeningscentrum. De resultaten worden door minstens twee artsen onafhankelijk van elkaar gelezen. Binnen de drie weken krijgen zowel jij als je huisarts het resultaat opgestuurd. Bij ongeveer 2% van de gescreende vrouwen wordt een afwijking opgemerkt. Zij krijgen de raad een echografie of speciale mammografie te ondergaan, eventueel gevolgd door een biopsie (weefselonderzoek).

Goed om te weten. Je kan binnenkort al je screeningsgegevens opvolgen via de website myhealthviewer ( >bevolkingsonderzoeken > mijn documenten). Met je elektronische identiteitskaart krijg je een beveiligde toegang tot je eigen medisch dossier.

Kostprijs? Binnen het bevolkingsonderzoek is deze mammografie volledig kosteloos. Wie zich daarbuiten laat screenen (vrouwen jonger dan 50 of ouder dan 69, of vaker dan om de twee jaar), betaalt remgeld. Vrouwen van alle leeftijden met een verhoogd risico kunnen zich eenmaal per jaar gratis laten screenen.

Is het zinvol je te laten testen als je niet tot de doelgroep behoort? Dr. Patrick Martens van het Centrum voor Kankeropsporing: “Wetenschappelijke studies hebben uitgewezen dat preventieve screenings het meest effectief zijn tussen 50 en 69 jaar, in verhouding met de nadelen die sowieso verbonden zijn aan een röntgenonderzoek. Onder 40 jaar is een mammografie enkel zinvol bij vrouwen die genetisch belast zijn (moeder of zus met borstkanker). Tussen 40 en 50 jaar wegen de voordelen van een algemene screening niet op tegen de nadelen. Zo is het borstklierweefsel van veertigers gevoeliger voor de effecten van röntgenstraling en is hun weefsel ook denser dan bij oudere vrouwen. Dat maakt dat prille tumoren veel moeilijker te detecteren zijn. Na 69 jaar ontwikkelen kankercellen zich vaak trager en zien we dat de nadelen van een vroegtijdige kankerbehandeling vaak zwaarder wegen dan bij jongere vrouwen.”

Bloeddrukmeting

Waarom? Van een te hoge bloeddruk merk je zelf niets, terwijl die toch de kans op een hartinfarct of een beroerte verhoogt. Vanaf 40 jaar laat je je bloeddruk best jaarlijks checken.

Hoe? Dit kan bij de huisarts. Je bloeddruk moet gelijk zijn aan of lager dan 140/90 ml kwik. Bij een thuismeting liggen je waarden iets lager (135/85). Gebruik hiervoor een gevalideerd toestel met een manchet aan de bovenarm.

Baarmoederhalskankerscreening

Waarom? Baarmoederhalskanker ontwikkelt zich uiterst langzaam, maar de voorstadia zijn snel zichtbaar. Een uitstrijkje speurt naar voorloperletsels. Deze worden dan weggenomen. De voordelen zijn enorm, want je wordt behandeld nog voor er kanker is.

Hoe? Vrouwen tussen 25 en 64 jaar laten om de drie jaar een uitstrijkje van de baarmoederhalscellen nemen (PAP-test). Wie meer dan drie jaar geen screening onderging, ontvangt een uitnodigingsbrief van het Centrum voor Kankeropsporing met de vraag een afspraak te maken. “Toont de test celafwijkingen aan, dan is bijkomend onderzoek nodig onder de vorm van een HPV-bepaling. Die speurt naar het humaan papillomavirus dat aan de basis ligt van baarmoederhalskanker. In de praktijk gebeurt een HPV-bepaling vaak al bij het eerste uitstrijkje. Dit is echter onnodig en zorgt voor een extra kost – van 20 tot 50 euro – voor de patiënt. Belangrijk is wel dat vrouwen zich bij een afwijkend resultaat altijd verder laten onderzoeken”, zegt dr. Martens.

Goed om te weten. Wellicht zullen vrouwen in de toekomst voor deze test niet meer bij de arts langs moeten, maar zal de screening via een zelftest thuis gebeuren binnen het kader van een bevolkingsonderzoek, net zoals bij dikkedarmkanker. “Een proefproject waarbij vrouwen met een speciaal borsteltje zelf slijm verzamelden en opstuurden naar een lab, gaf alvast positieve resultaten. Ook in de apotheek zijn er zelftests beschikbaar, maar de kwaliteit ervan is nog wisselend.”

Kostprijs? Een driejaarlijks uitstrijkje is kosteloos. Je betaalt enkel het remgeld voor de consultatie. Worden er afwijkingen vastgesteld, dan krijg je ook de HPV-test terugbetaald.

Botdensiteitmeting

Waarom? Osteoporose (botontkalking) is een sluipende aandoening die geen klachten geeft en meestal pas aan het licht komt na een breuk. Door tijdig botontkalking op te sporen kan er via een behandeling worden ingegrepen.

Wie en hoe? Een screening is aanbevolen voor mannen en vrouwen ouder dan 50 die recent een botbreuk opliepen, die een cortisonentherapie volgen, die roken, die geregeld alcohol drinken of als osteoporose in de familie voorkomt. Behoor je niet tot één van deze categorieën, dan kan je tot 65-70 jaar wachten voor je een eerste botdensitometrie laat uitvoeren, een pijnloos onderzoek met lage stralingsdosis dat de dichtheid van je botmassa bepaalt. Blijkt uit deze meting dat je botmassa afneemt, dan herhaal je die best om de vijf jaar. Daarnaast is het interessant om ook je botkwaliteit te laten onderzoeken. Dat gebeurt via de FRAX-score, die je door je arts kan laten berekenen op basis van de verschillende risicofactoren. Vanaf een breukrisico van 15 tot 20% wordt er meestal een behandeling opgestart.

Dikkedarmkankerscreening

Waarom? Acht tot tien jaar duurt het gemiddeld voor een goedaardige poliep in de dikke darm zich tot een kwaadaardig gezwel ontwikkelt. Door om de twee jaar je stoelgang te laten testen, kan je dit vroegtijdig opsporen.

Hoe? Mannen en vrouwen van 53 tot 74 jaar (in 2019 ook wie 51 en 52 jaar is en vanaf 2020 iedereen die 50 jaar is) krijgen in Vlaanderen om de twee jaar een uitnodigingsbrief met daarin een afnameset om een stoelgangstaal te verzamelen en op te sturen. Deze iFOB-test speurt naar bloed in de stoelgang. Bij afwijkingen volgt een coloscopie waarbij eventuele poliepen meteen worden weggenomen. Ongeveer vijf op de 1.000 stoelgangtests scoren positief, maar bij slechts 25% gaat het ook echt om (voorlopers van) kankergezwellen.

Kostprijs? Deze test is gratis in het kader van het bevolkingsonderzoek.

Prostaatkankerscreening

Waarom? Dit is de meest voorkomende kanker bij mannen. Hij treft vooral 65-plussers maar is slechts verantwoordelijk voor 3% van de overlijdens bij mannen. “Preventieve opsporing is zinvol bij mannen die een verhoogd risico lopen door een familiale belasting (directe verwanten met prostaatkanker, zoals vader of broer), maar zeker niet bij alle mannen. Voor vijftigplussers zonder klachten is er momenteel geen bewijs dat de voordelen van een jaarlijkse screening opwegen tegen de mogelijke nadelen”, benadrukt dr. Martens. “De huidige opsporingsmethode is niet 100% waterdicht en leidt daardoor ook tot valspositieve resultaten en tot overbehandeling van slapende kankers, die zich traag of niet ontwikkelen. De behandeling kan daarentegen wel erg belastende bijwerkingen geven. Je bespreekt je persoonlijke keuze best met je arts. Wie twijfelt kan ook terecht bij een wetenschappelijk onderbouwde beslissingshulp via de website www.dekeuzemaken.be.”

Hoe? De opsporing gebeurt via een bloedtest waarbij het PSA (prostaatspecifiek antigen) wordt bepaald, maar de resultaten zijn moeilijk te interpreteren. Zo kunnen er ook verhoogde waarden zijn zonder dat er sprake is van een tumor, terwijl normale waarden prostaatkanker niet noodzakelijk uitsluiten. Vaak gebeurt de test samen met een rectaal toucher, waarbij de arts via de anus checkt of de prostaat abnormaal vergroot of verhard is, of knobbels vertoont.

Kostprijs? De preventieve PSA-test wordt enkel terugbetaald bij mannen bij wie prostaatkanker in de directe familie voorkomt. De test kost ongeveer 10 euro.

Bloedsuikerbepaling

Waarom? Type 2 diabetes blijft bij gebrek aan symptomen vaak lang onopgemerkt en onbehandeld, terwijl de ziekte in een vroegtijdig stadium nog kan worden gestopt. Vanaf 45 jaar doe je er goed aan door je huisarts je risico te laten bepalen (Find-risc-score) en indien nodig je bloedsuiker te laten onderzoeken. Mensen met een hoge Findrisc-score laten zich best jaarlijks controleren. Bij alle andere volstaat een driejaarlijkse check-up.

Hoe? Via een nuchtere bloedafname wordt je glykemie bepaald. Is die gelijk aan of hoger dan 126 mg/dl dan is er sprake van diabetes. Tussen 100-126 mg/dl heb je prediabetes.

Huidkankercontrole

Waarom? De jongste jaren neemt het aantal melanomen, de gevaarlijkste vorm van huidkanker, in ons land sterk toe. Een vroege ontdekking is belangrijk voor een succesvolle behandeling en om te voorkomen dat deze kanker via de lymfevaten uitzaait.

Hoe? Maak er een gewoonte van om maandelijks je pigmentvlekken te controleren op mogelijke veranderingen (vorm, kleur, omvang, rand, symmetrie). Een handige thuistest is Skin Memories, waarbij je een patch met ruitjes over je vlek kleeft en er een foto van maakt die je post op Facebook Memories. Het jaar nadien krijg je automatisch een herinnering en kan je de foto herhalen, zodat wijzigingen meteen zichtbaar worden (patch via de apotheek). Met afwijkingen ga je zo snel mogelijk naar je arts.