De kracht van warm water
Ons prilste leven begon ooit in (vrucht)water. Geen wonder dat we ons instinctief relaxed voelen in warm water. Maar de therapeutische mogelijkheden reiken veel verder: van pijnbestrijding, over revalidatie en rugschool tot hippe sportvormen.
Het heilzame effect van warm water is geen nieuwe bevinding. Al 2.000 jaar geleden dompelden de Romeinen en de Grieken zich onder in warmwaterbronnen om de bloedsomloop te bevorderen en kwalen te bestrijden. Oerdokter Hippocrates adviseerde dergelijke baden eveneens als remedie tegen een waaier van aandoeningen. Ook in andere culturen, zoals de Japanse, behandelen ze huidproblemen, constipatie en chronische pijn via de warmwaterweg. In Duitse kuuroorden is de aanpak al lang ingeburgerd. En bij ons komen de gezondheidsvoordelen van warmwatertherapie steeds meer in het vizier van revalidatie- en kinesitherapiecentra, al blijven er wel een aantal praktische obstakels, zoals de strenge criteria waar zwembaden aan moeten voldoen en de hoge kostprijs van therapiebaden.
Kine in het water
“Het effect van warm water op allerhande aandoeningen, van reuma over artrose, rug- en spierklachten tot moeilijk te behandelen problemen zoals fibromyalgie, zijn overduidelijk”, weet kinesitherapeut Erik Bijvoet. Na 20 jaar ervaring als kinesitherapeut, ging hij zich verdiepen in de hydrotherapie en vormde hij zijn praktijk om tot een aquakine. “Het gaat om reguliere kinesitherapie, maar dan in een zwembad van 32 graden. Veel warmer dan een doorsnee zwembad dus, maar koeler dan een bad thuis. Het is de perfecte temperatuur voor uiteenlopende behandelingen, massages, oefen- en trainingssessies. Warm water heeft als groot voordeel dat het je instant ontspant. Bewegingen die je niet meer kan op het droge, worden daardoor vaak weer wel mogelijk, wat erg motiverend werkt.”
Erik Bijvoet behandelt niet louter lokale problemen, zoals een pijnlijke knie of heup. “We pakken het functioneel aan. Je hele lichaam wordt bij de revalidatie betrokken. Een opspelende knie heeft immers een impact op de rest van je houding. Je gaat anders lopen, wat weer andere spieren en gewrichten beïnvloedt, die door die verkeerde houding ook klachten kunnen ontwikkelen. Een bijkomend voordeel is dat warm water zowel mentaal als fysiek rust geeft, zelfs als je niet van zwemmen houdt. Daardoor ga je bewegen weer als iets aangenaam ervaren. En precies dat bewegen is dé sleutel tot revalidatie, maar dan op een manier die haalbaar is.”
Fietsen onder water is een belangrijk onderdeel van aquakinesitherapie. “Na experimenten met tal van gewone aquabikes, ontwierp ik samen met twee partners zelf een multifunctionele aquafiets, die zowel geschikt is voor revalidatietherapie als voor spinning, aquafitness en weerstandstraining voor sporters. Aquabiken werkt ook prima als lymfedrainage van de benen. Een half uurtje onderwaterfietsen, wat best haalbaar is, geeft al een zichtbaar verschil bij lymfoedeem. Door te bewegen in combinatie met de druk van het warme water neemt de zwelling af.”
Aquagym
In het ondiepe deel van het zwembad, waar het water tot borsthoogte reikt, wordt aan aquagym gedaan. “Spierversterkende en evenwichtsoefeningen lukken veel gemakkelijker als je quasi gewichtloos bent in het warme water. Je kan de oefeningen bovendien langer volhouden. We maken ook gebruik van aquatrampolines, onder meer voor proprioceptietraining.” Mensen met een verstoord evenwicht, door bijvoorbeeld een hersenletsel, kunnen in het water beter werken aan de correctie van hun lichaamshouding, aan stabilisering en balans. Ook je ademhalingsspieren moeten onder water een tandje bijsteken, waardoor ze aan kracht winnen, stelde de Amerikaanse aquatherapie- en revalidatiespecialist dr. Bruce Becker (Washington University) vast. Bovendien verhoogt het water de therapietrouw, omdat je de oefeningen met veel minder pijn of zelfs pijnloos kan uitvoeren.
Waterrugschool
Mensen met uiteenlopende chronische rugklachten volgen op voorschrift van hun arts de waterrugschool. Het kan gaan om een hernia, artrose, een discuspathologie, osteoporose, indeukingsfracturen, scoliose, lumbago enz. Pijnloos bewegen, laat staan sporten, is dan vaak geen optie. “Bij een hernia heb je het gevoel dat je compleet geblokkeerd zit. In plaats van voorzichtig te bewegen ga je dan vaak plat liggen om te rusten. Maar bewegen is bij dit type klachten echter belangrijk om de genezing op gang te trekken. Dankzij de opwaartse druk van het water voelt het of je rug continu gemasseerd wordt. Aquatherapie met aquabiken en hydromassage zorgen al na enkele sessies voor een gunstig effect. Deze therapie kan perfect worden ingezet naast klassieke kinesitherapie. Ook voor andere orthopedische klachten – schouder, nek, heup, knie... – is aquatherapie geschikt, net als voor pre- en postoperatieve oefen- en revalidatiesessies”, verduidelijkt Erik Bijvoet.
Het water herleidt je lichaamsgewicht tot ongeveer een achtste. De druk van je gewicht, die er bij een hernia onder meer voor zorgt dat een geknelde zenuw je doet vergaan van de pijn, valt onder water tijdelijk weg. Je gewrichten en ruggenwervels worden ontlast. “Ook de spieren errond, die als reactie vaak helemaal verkrampen, kunnen in het warme water weer ontspannen, waardoor je ze kan versterken zonder dat het tot spierstijfheid leidt. Je moet hiervoor zelfs niet kunnen zwemmen, want er staat altijd een therapeut naast je in het water.”
Het rugprogramma start met een rustige opwarming in het water, gevolgd door aquapilates. Deze oefeningen zijn gebaseerd op de pilates bewegingsmethode, maar dankzij de ondersteuning van het warme water, kan je die vlotter uitvoeren. Daarna volgen Mckenzie-technieken, specifieke mobilisaties (houdingen en oefeningen) bedoeld om je pijnklachten terug te dringen. Aquabiketraining speelt ook een centrale rol bij rugrevalidatie. “We eindigen met een intense massage onder water, met de hulp van een jetstream, en een uitgebreide stretching. Een oefensessie duurt ruim een uur. Door tijd te nemen, bevorder je het gevoel van ontspanning en houdt het effect langer aan”, benadrukt Erik Bijvoet.
Pijnbestrijding
Pijn is voor veel mensen een wezenlijke belemmering om fysiek actief te zijn. “Pijn maakt dat je angst krijgt om te bewegen, angst hebt dat de pijn verergert en dat je nog meer schade aan je lichaam aanricht. Ook hier kan warm water het opstapje vormen om die vicieuze cirkel te doorbreken. Door het water om je heen voel je continu een zachte massage. Dat dempt de pijnprikkel, waardoor de meeste mensen opnieuw voorzichtig durven te bewegen. Daardoor kunnen je spieren eindelijk nog eens werken en aansterken. Niet alleen de fysieke pijn luwt, ook mentaal is het een opkikker om je even pijnvrij te voelen.”
Bij reuma, artritis en andere ontstekingsklachten zijn de gezondheidsvoordelen van warmwaterbaden, al dan niet in combinatie met bronmineralen, al geruime tijd gekend. Heel wat kuuroorden trekken om die reden massaal veel mensen met deze klachten aan. Ook bij andere orthopedische problemen en bij mensen met heupen knieprothesen, helpt warm water om de pijn te onderdrukken, zodat ze opnieuw soepeler kunnen bewegen. De aangetaste gewrichten worden weer wat flexibeler. Bij sommigen houdt het effect nadien langer aan, bij anderen verdwijnt het zodra ze het warme water verlaten.
“De pijnverlichting bij reuma en artrose is tijdelijk, omdat je de oorzaken zelf niet wegneemt”, legt prof. emeritus Daniël Daly (KULeuven) uit. “Warm water laat wel toe om langdurig te bewegen, wat verschillende vormen van pijn dempt, ook bij mensen die minder mobiel of rolstoelafhankelijk zijn”.
Aquaspinning
Aquabike of aquaspinning gebeurt meestal in kleine groepjes, onder begeleiding van een coach die op leuke muziek de oefeningen aanstuurt. Het ziet er op het eerste gezicht wat gek uit, al die zadels en fietssturen die, verspreid over het zwembad net boven het wateroppervlak uitsteken. Maar door onder water te trappen ervaar je een heel andere weerstand dan op het droge. De weerstand verlaagt naarmate een groter deel van je lichaam zich onder water bevindt. Hoe meer je boven water trapt, hoe zwaarder de inspanning. Het risico op blessures is minimaal, je oefent zowel je uithouding als je kracht en het levert je een stel gespierde benen op.
“Mensen met klachten en sporters die hun conditie op peil willen houden, kunnen samen aquaspinnen, elk op hun eigen ritme. Ook mensen met obesitas of overgewicht, die hierdoor moeilijk aan sporten toekomen, slagen erin om vlot 45 minuten onbelast rond te trappen en zo hun conditie stelselmatig op te krikken. Aquaspinning is een prima hulpmiddel om hen richting fysieke activiteit te loodsen en het ondersteunt het afslankingsplan. Water stimuleert immers je metabolisme, waardoor je lichaam meer energie verbruikt”, aldus nog Erik Bijvoet.
In combinatie met een koude sauna
Van het warmwaterbad naar de koude van de ijs- of cryosauna is maar een kleine stap. Een Japanse reumatoloog ontwikkelde deze methode als natuurlijke pijnstiller. Zo’n cryosauna heeft een omgevingstemperatuur van -85 tot -110 graden Celsius. Je stapt er drie tot vier minuten in rond. En uiteraard worden je lichaamsuiteinden – voeten, oren, handen, mond – goed beschermd tegen de koude (zie foto hiernaast).
“De combinatie van beide therapieën werkt verkwikkend, onder meer bij pijnklachten zoals reuma, artritis, ontstekingen..., en versnelt de revalidatie. In je lichaam vinden door die plotse koudeshock een hele reeks processen plaats. Je hersenen signaleren een enorme temperatuurdaling. Als reactie daarop vernauwen je bloedvaten en trekt je bloed zich terug in je vitale organen: hart, longen, lever en nieren. Wanneer je weer uit de cryosauna stapt, zetten je bloedvaten zich open en ervaar je een rush van vers bloed die zuurstof door je hele lichaam jaagt”, beschrijft Christine Scholte, die al jaren mensen begeleidt in de cryosauna, het effect.
(Top)sporters hebben de cryosauna al lang ontdekt als een manier om sneller te recupereren door melkzuur af te voeren, en om blessures te voorkomen. In Duitse revalidatiecentra hoort de cryocabine tot de standaard uitrusting en stilaan raakt deze omgekeerde sauna ook bij ons meer bekend. Erik Bijvoet: “De koude heeft een ontzwellend, pijnstillend en ontstekingsremmend effect en stimuleert de celvernieuwing, wat deze methode ook interessant maakt voor onder meer brandwondenpatiënten. Al na een minuut rustig in de koude treedt pijnverlichting op, onder meer bij reuma, spierpijn, huidaandoeningen (psoriasis, eczeem, cellulitis..), fibromyalgie en sudeck.” Een cryosauna houdt geen gevaren in, maar heb je hartklachten, dan ga je toch best vooraf bij de dokter langs.