Burn-out: het kan iedereen overkomen

Sommige specialisten zien een muur aan burn-outs opdoemen. Oorzaak? De pandemie, al is dat niet het enige. Leer de triggers voor een burn-out herkennen, zodat je zelf tijdig kan ingrijpen!

In 2020 stonden 33.402 landgenoten ruim een jaar op non-actief door een burn-out. Een cijfer dat de voorbije jaren gestaag is toegenomen. Onmogelijk te zeggen of de situatie in 2021 en 2022 fors verslechterd is. “Vooralsnog stellen we enkel in de zorgsector een objectieve toename van het aantal burn-outs vast, maar we gaan ervan uit dat professionele uitputting een fenomeen is dat ook elders oprukt, al zijn de gevolgen nog niet waarneembaar”, meent dokter Serge Goffinet, psychiater en voorzitter van Réseau Burnout. “Door de pandemie zijn veel mensen bang geworden hun baan te verliezen. Ze hebben zich aan hun job vastgeklampt, zijn nóg harder gaan werken, terwijl ze voordien eigenlijk al te hard werkten.”

Een burn-out is in de eerste plaats een aandoening die verband houdt met het werk. “Maar dan werk in zijn breedste betekenis, in de zin van labeur, niet per se van een job in het kader van een arbeidsovereenkomst”, nuanceert Goffinet. “Technisch gezien is een burn-out een bruuske decompensatie, uitputting door blootstelling aan chronische, werkgerelateerde stress. Inadequate, aanhoudende, felle stress. Kenmerkend voor een burn-out is extreme vermoeidheid, maar ook het gevoel een vreemde te zijn voor jezelf, je werk niet meer goed of minder efficiënt te doen, alsof alle levenskracht is weggezogen.”

Stress die aan de basis ligt van een burn-out, kan tal van oorzaken hebben: te veel werk, pesterijen, het gevoel onder druk te staan, taken die indruisen tegen je waarden, waar je dan onbewust tegen in opstand komt. “Anders dan vaak beweerd, treft een burn-out dus niet uitsluitend perfectionisten”, beklemtoont Benoît Evrard, coach gespecialiseerd is in het behandelen van professionele uitputting. “Een nieuwe werkomgeving of andere arbeidsvoorwaarden kunnen al volstaan.”

Twee hamers, één spijker

Toch is het te kort door de bocht om de triggers voor een burn-out enkel in de werksfeer te zoeken. “De biologische mechanismen van angst en van stress vertonen veel gelijkenissen”, licht dr Goffinet toe. “Je lichaam maakt geen onderscheid tussen stress op het werk en angst die geworteld is in je privéleven of in de actualiteit. Het is alsof je met twee verschillende hamers op een en dezelfde spijker klopt. Als je werkgever je tot het uiterste drijft en ook je privéleven je zorgen baart, werkt dat cumulatief.”

Ons leven is de voorbije twee jaar grondig overhoop gehaald. In een mum van tijd lag het merendeel van onze zekerheden en gewoonten aan diggelen. Door de pandemie moesten we onze dagen totaal anders gaan organiseren. In een klap overschakelen op telewerk, en vandaag weer een of meerdere dagen per week fysiek op het werk zijn. Tot overmaat van ramp doemt ook het spook van de Koude Oorlog weer op, een conflict dat in een wereldbrand dreigt uit te monden en er ons meedogenloos aan herinnert dat energie en tal van andere zaken geld, véél geld kosten. Banale zaken eigenlijk, die je vandaag veel hoofdbrekens bezorgen en je dwingen je te informeren, te vergelijken, te wikken en te wegen.

We kunnen ook niet langer om de klimaatopwarming heen. De overstromingen vorig jaar staan in het geheugen gegrift. We hebben het milieu geweld aangedaan en moeten leren leven met de gevolgen. Komen daar nog de specifieke problemen van de sandwichgeneratie bij, die geacht wordt klaar te staan voor de kinderen én de ouders: kleinkinderen opvangen, borg staan voor de hypotheeklening van zoonlief, waken over de levenskwaliteit van mama in het woon-zorgcentrum (na recente gebeurtenissen is blind vertrouwen geen optie meer!). Qua zorgen kan dat alles tellen! De emmer is vol! Soms weet je in je privéleven niet waar eerst te beginnen of bekruipt je een doffe angst die je moeilijk onder controle krijgt. Ook thuis liggen angst en uitputting dus op de loer, die mee verantwoordelijk kunnen zijn voor een burn-out.

“Theoretisch gezien is stress iets positiefs. Het zorgt ervoor dat je op je hoede bent voor gevaar”, geeft Benoît Evrard mee. “Er komen in je lichaam bepaalde hormonen vrij en daarna wordt alles terug normaal. Bij een burn-out wordt die stress evenwel chronisch en zet hij een vicieuze cirkel in gang. Je hormonenbalans raakt verstoord. Dat kost veel energie en veroorzaakt uitputting. En net omdat je op je tandvlees zit, ben je nóg minder opgewassen tegen stress en nóg minder zelfverzekerd. Uiteindelijk stort je in.”

Alarmsignalen

Een lichaam in burn-out kan je vergelijken met een auto waarvan het motorblok ontploft. Het euvel kan worden hersteld, maar dat is niet eenvoudig en de klus is niet in een-twee-drie geklaard. Gelukkig floepen er, vóór de boel ontploft, doorgaans verklikkerlichtjes aan op het dashboard. Het is belangrijk dat je die voortekenen leert herkennen, zodat je het probleem tijdig kan aanpakken. Om welke alarmsignalen het gaat? Het begint vaak met slaapstoornissen en onschuldige kwaaltjes – pijnlijke spanning in de rug, maagpijn, hoofdpijn... Voorts loeren overmatig gebruik van alcohol, kalmeer- of pepmiddelen om de hoek, alsook stemmingswisselingen, relatieproblemen, het gevoel minder competent of gemotiveerd te zijn, ontmenselijking. “Ook als je je na je vakantie even moe voelt als bij je vertrek, is dat een teken aan de wand”, aldus nog de coach.

Er is wel degelijk hulp

Door schijnbaar eenvoudige adviezen toe te passen, kan je het risico op een burn-out drastisch beperken. Kijk of luister elke dag hooguit één keer naar het nieuws, zodat je niet te veel verontrustende informatie te verwerken krijgt. Dwing jezelf tot positieve gedachten en pen die elke dag neer in een schriftje, zodat je brein niet uitsluitend focust op negatieve zaken. Bewaak je grenzen, niet enkel op het werk, ook in de privésfeer. “Waar stopt je rol als moeder/dochter of vader/zoon? Daarnaast is het cruciaal dat de verschillende facetten van je leven – werk, gevoelens, sociale relaties, lichaam, spiritualiteit, zingeving... – elke dag in balans zijn”, luidt de raad van dokter Goffinet. “Het is een subtiel evenwicht, maar enkel als dat er is, kan je veerkracht op peil blijven. Als je uitsluitend inzet op werken, kan je niet terugvallen op andere facetten van je leven om te compenseren.” Makkelijker gezegd dan gedaan? “Er zijn op het werk altijd zaken waar je geen vat op hebt, dat geef ik toe, maar ergens ben jij het zelf die ervoor kiest je op te sluiten in je werk. Want als je dat echt wil, vind je in je agenda altijd wel een gaatje – hoe klein ook – om even iets anders te doen.”

Als je het niet in je eentje redt, is het eenvoudiger om hulp te zoeken. Want die is er wel degelijk. “De reglementering rond welzijn op het werk zegt dat elke onderneming een interne dienst voor preventie en bescherming op het werk moet hebben”, geeft Benoît Evrard mee. “Of de onderneming moet zich aansluiten bij een externe dienst die deze taken en opdrachten vervult. De mensen die er werken zijn gehouden tot strikte vertrouwelijkheid. Vaak vinden de gesprekken trouwens niet in de onderneming zelf plaats. Aarzel dus niet! In sommige bedrijven zijn er ook speciaal opgeleide vertrouwenspersonen. Informatie hieromtrent vind je meestal in het arbeidsreglement of op het mededelingenbord.”

Mocht Benoît Evrard één enkele raad mogen geven, dan zou die zeker luiden: durf toe te geven dat het niet meer gaat. “Het pad naar een burn-out loopt meestal via ontkenning en net daardoor gaan mensen te ver”, waarschuwt de coach. “Durf er met je huisarts over te praten en neem die raad ter harte, hoe moeilijk je dat ook vindt. Als je huisarts zegt dat je twee weken moet rusten, reageer dan niet met ‘ja maar, ze hebben me nodig op kantoor, ik ga achterop raken met mijn werk, mijn collega’s gaan mijn taken moeten overnemen’.” Vergeet niet dat een elastiek knapt als je hem te ver uitrekt. En dan zullen twee weken rust niet meer volstaan, maar zal het maanden duren eer je weer min of meer de oude bent.

Lees ook: Hoe burn-out je onderuit haalt