Antidepressiva doen meer dan u denkt
Heeft elk geneesmiddel maar één toepassing? Niet altijd. Zo is in de loop der jaren gebleken dat antidepressiva ook andere aandoeningen kunnen verlichten of genezen, ook al is de patiënt niet depressief. Enkele voorbeelden...
Inhoud:
Tegen angst
Tegen chronische pijn
Positieve neveneffecten
Complexe en vage mechanismen
Strikte follow-up
Het weten waard...
Heeft hij me wel goed begrepen?”, vraagt de patiënt zich af die net antidepressiva heeft gekregen tegen een sociale fobie of bij zonapijn. “Ik ben toch niet depressief!”
Natuurlijk niet. Maar antidepressiva genezen niet alleen depressie. Net als andere geneesmiddelen tonen ze hun nut in sterk uiteenlopende situaties die vaak niets met hun oorspronkelijke doel te maken hebben. De eerste antidepressiva werden overigens heel toevallig ontdekt, in de jaren vijftig. Die zogenaamde tricyclische antidepressiva kwamen voort uit het onderzoek naar antihistamines. “Men stelde vast dat deze antihistamines ook een antidepressieve werking hadden”, zegt de psychiater en psychotherapeut, dr. Serge Gozlan. Een andere familie van antidepressiva, die van de monoamine-oxydase inhibitoren (IMAO), is op een vergelijkbare manier ontstaan, toen men merkte dat een geneesmiddel tegen tuberculose (isoniazide) de stemming van depressieve patiënten verbeterde.
In dezelfde zin tonen de antidepressiva op hun beurt interessante nevenwerkingen en krijgen ze nieuwe therapeutische indicaties. Wanneer u dus met een voorschrift voor antidepressiva bij de dokter weggaat, betekent dat niet noodzakelijk dat u aan een depressie lijdt!
PAGEBREAK
Tegen angst
Een eerste domein waarin de antidepressiva hun werkzaamheid hebben bewezen, is in de behandeling van angststoornissen, met uitzondering van specifieke fobieën (voor spinnen, bloed...). Ze helpen onder meer tegen...
Obsessief compulsieve stoornis (OCS)
Deze aandoening wordt gekenmerkt door obsessies of herhaald dwangmatig gedrag (keer op keer controleren of een deur wel dicht is, om de haverklap de handen wassen, enz.). “Zo wil de patiënt de angst verzachten die aan de obsessie gekoppeld is”, zegt dokter Gozlan.
Paniek
Het gaat hier uiteraard niet om een alleenstaande paniekaanval maar om een stoornis: om herhaalde aanvallen, soms samen met pleinvrees. “De patiënt is bang dat niemand hem zal kunnen helpen. Hij vraagt zich af wie hem ter hulp zal komen als dat nodig zou zijn. Die paniek kan net zo goed midden in een menigte toeslaan, als bijvoorbeeld alleen in de natuur.”
Gegeneraliseerde angst
“Altijd en van alles bang zijn: een voortdurende toestand van verhoogde waakzaamheid, alarm, angst. Altijd ongerust zijn, ook als alles objectief bekeken goed gaat.”
Sociale fobie
“Hier gaat het om een overdreven verlegenheid die een echte handicap wordt, met psychologische, sociale en professionele gevolgen voor de persoon die eraan lijdt. Het is een angst die nooit overgaat. Leven in de schaduw lijkt een oplossing voor deze mensen, maar ook dat kan beklemmend werken.”
Posttraumatische angst (PTSS)
“Dit is een angst als gevolg van een traumatiserende gebeurtenis waarvan men het slachtoffer is geworden of getuige is geweest. De patiënt lijdt aan een combinatie van depressie- en angstsymptomen.”
PAGEBREAK
Tegen chronische pijn
Dat bepaalde antidepressiva antalgisch (pijnstillend) werken en nuttig zijn bij chronische pijnen die niet op klassieke pijnstillers reageren, is gekend. Het betreft vooral een afgeleid tricyclisch antidepressivum: amitriptyline.
Zonapijn
Het antidepressivum heeft geen invloed op de zona zelf (een virale aandoening) maar wel op de pijn die sommige patiënten na de acute fase blijven voelen, de zogenaamde postherpetische pijn. “De door het virus aangetaste zenuwen blijven pijnlijk”, vertelt professor Michel de la Brassinne, diensthoofd Dermatologie aan het universitaire ziekenhuis van Luik. “De pijn kan ook subjectief zijn: ze wordt vaak erger wanneer de patiënt er moeilijk mee kan leven. Hoe langer de pijn aanhoudt, hoe lager de pijndrempel wordt. Dankzij antidepressiva ervaart men de pijn minder sterk en wordt de vicieuze cirkel doorbroken.”
Diabetes
“Na bijvoorbeeld twintig jaar suikerziekte kunnen er complicaties optreden, zoals polyneuritis, een ziekte die de zenuwen van de handen en vooral de voeten treft en een brandend gevoel veroorzaakt”, zegt professor Jean-Marie Maloteaux, neuropsychiater en professor farmacologie. “Dit is een neuro-
pathische pijn: de zenuw zelf is ziek. Een klassieke pijnstiller zal daarom niet helpen. Sommige antidepressiva zoals amitriptyline doen dat wel.”
Gastro-esofagale reflux
Antidepressiva kunnen sommige mensen helpen die aan gastro-esofagale reflux lijden. “Het betreft patiënten met een niet te ernstige reflux die niet of slecht op een klassieke behandeling reageren, dus zeker niet met oesofagitis”, verklaart dokter Hubert Louis van de dienst Gastro-enterologie van het Brusselse Erasmusziekenhuis. “Tricyclische antidepressiva kunnen in dergelijke gevallen helpen. Ze worden in lage doses gedurende lange tijd (verscheidene maanden) genomen. Men combineert ze met een behandeling die de maagzuursecretie doet afnemen of de reflux van maagzuur tegenhoudt.”
Prikkelbare darmsyndroom
Deze functionele aandoening wordt gekenmerkt door buikpijn, diarree of constipatie. Tricyclische antidepressiva kunnen hier een pijnstillende werking uitoefenen.
PAGEBREAK
Positieve neveneffecten
Antidepressiva helpen niet alleen tegen angststoornissen en chronische pijn, aandoeningen die in de lijn van de verwachtingen liggen, maar ze kunnen ook onverwachte neveneffecten hebben. Sommige van hun nevenwerkingen hebben de dokters op interessante ideeën gebracht...
Stoppen met roken
In de Verenigde Staten wordt buproprion (Zyban) voorgeschreven als antidepressivum, maar in België is het geregistreerd als een middel dat helpt om te stoppen met roken. “De invloed op de ontwenning van tabak is toevallig aan het licht gekomen”, vertelt professor Pierre Bartsch. “Een dokter in New York merkte dat depressieve patiënten die hij buproprion gaf, minder belangstelling hadden voor sigaretten. Die werking werd later in studies bevestigd. Depressie of niet, buproprion helpt om van de sigaret af te geraken.”
Nortriptyline (Nortilen), een tricyclisch antidepressivum, is eveneens nuttig in dit domein, maar staat in België niet als middel tegen tabak geregistreerd. En Prozac vermindert het gevaar op een infarct bij rokers.
Vroegtijdige ejaculatie afremmen
Ook bij problemen met vroegtijdige ejaculatie kunnen antidepressiva een oplossing bieden. Met name de groep van de zogenaamde “gemengde serotonine en noradrenaline reuptake inhibitoren” (SNRI) hebben als nevenwerking dat zij de ejaculatie vertragen. Voor sommige patiënten is dat een ongewenst effect maar mannen die aan vroegtijdige ejaculatie lijden, kunnen het als een zegen ervaren. Zij zijn maar wat blij met de vertraging.
Slaapstoornissen verhelpen
Sommige patiënten die antidepressiva gebruiken, klagen over abnormale slaperigheid. Maar ook van dit nadeel, kunnen we een voordeel maken. Dat neveneffect is immers nuttig voor mensen met slaapproblemen, vooral als ze ’s nachts herhaaldelijk wakker worden. Het gebruik van slaapverwekkende antidepressiva (dat zijn ze niet allemaal) helpt hen aan een bevredigende nacht-rust.
PAGEBREAK
Complexe en vage mechanismen
Het mechanisme achter de werking van antidepressiva in de bovenstaande situaties is complex. Vaak stelt men zelfs een positief effect vast zonder te kunnen uitleggen waarom dat zo is. Maar de invloed – vermindering van de angstproblemen bijvoorbeeld, of van de chronische pijn – is er wel degelijk.
“Bij obsessief compulsieve stoornis, nerveuze boulimie en alles wat met impulsiviteit te maken heeft, bestaat er een verband met een neurotransmitter serotonine”, vertelt dokter Gozlan. “De antidepressiva verzwakken de symptomen. We hebben een algemeen idee van het mechanisme, maar begrijpen niet altijd hoe een bepaald middel precies werkt. Maar we stellen wel vast dat het helpt.”
Dat geldt ook voor opvliegers in de menopauze of voor ernstig premen-
strueel syndroom met stemmingsstoornissen. In beide gevallen hebben ISRS-antidepressiva een gunstige invloed, al weet ook in dit geval niemand precies waarom.
Sommige problemen kunnen verband houden met een depressie. Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn met angststoornissen of roken. “Bij twintig tot dertig procent van de mensen die proberen te stoppen met roken, zien we depressieve symptomen die hen weer naar de sigaret doen grijpen”, stelt professor Bartsch vast. “De tabaksverslaving is in deze gevallen misschien maar het topje van de ijsberg. De oorzaken van de psychologische afhankelijkheid zijn dan belangrijk, het probleem beperkt zich dan in principe niet tot de nicotineverslaving.”
PAGEBREAK
Strikte follow-up
Antidepressiva worden meestal op de lange termijn gebruikt, gedurende zes tot twaalf weken, en daarna geleidelijk aan afgebouwd. “Het is belangrijk dat de patiënt gewaarschuwd wordt voor de problemen die hij vooral bij de aanvang van de behandeling kan ervaren, zoals spijsverteringsklachten of seksuele problemen”, zegt professor Maloteaux. “Hij zal de behandeling dan minder snel opgeven omdat hij weet dat de problemen tijdelijk zijn. Antidepressiva scheppen geen echte afhankelijkheid, maar het is mogelijk dat de symptomen na het einde van de behandeling terugkeren.”
Eventueel kan men het gebruik van de geneesmiddelen aanvullen met psychotherapie, als begeleiding en om problemen na het stopzetten van de behandeling op te vangen. Een dialoog tussen dokter en patiënt is essentieel.
“Uiteraard loont het de moeite om uitvoerig met de patiënt te praten”, benadrukt dokter Gozlan nog. “Je moet de tijd nemen om hem de keuze van het geneesmiddel uit te leggen. Daarna vraag ik altijd of hij akkoord gaat en neem ik de tijd om zijn vragen en opmerkingen te bespreken. Ik leg ook uit dat psychotherapie, zoals een cognitieve gedragstherapie, samen met de geneesmiddelen kan helpen. Het voordeel van antidepressiva tegenover psychotherapie is dat ze sneller werken (na twee of drie weken). Psychotherapie levert zelden zo snel resultaten op. Maar ze vraagt wel van de patiënt dat hij aan de verandering van zijn gedrag werkt en zijn manier van denken, dat hij zijn kijk op de wereld en de verwerking van zijn gevoelens aanpast. Als die verandering er komt, is ze voorgoed verworven – ze verdwijnt niet wanneer de therapie voorbij is. Bij geneesmiddelen is de kans op hervallen binnen het jaar na het einde van de behandeling heel groot. Daarom is het zo interessant de twee methoden te combineren.”
Het weten waard...
- Bij chronische pijn duurt het een of twee weken voor een vermindering van de symptomen kan waargenomen worden.
- Bij angstproblemen duurt het wat langer. De toestand van de patiënt kan eerst zelfs lichtjes achteruitgaan. Volhouden is dan de boodschap...
- Antidepressiva kunnen de werking van andere geneesmiddelen beïnvloeden. Praat erover met uw dokter!
- Om effectief te zijn, moet een antidepressivum regelmatig gebruikt worden (dagelijks).
- Het wordt meestal minstens zes maanden gebruikt en geleidelijk afgebouwd.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier