5 remedies uit oma’s tijd

Voor quasi elke klacht bestaat wel een huis- of keukenmiddeltje. In veel gevallen gaat het om medische mythes. Maar af en toe had grootmoeder het bij het rechte eind. Onze specialisten nemen vijf volkswijsheden onder de loep.

1. Kauwgom voor een vlotte stoelgang

Dat pruimen en sinaasappelen de reputatie hebben voor een vlotte stoelgang te zorgen is bekend, maar ook kauwgom zou een gelijkaardig effect teweegbrengen, zo wil het verhaal. “Een aantal jaren geleden hebben wetenschappers onderzocht of chewing gum kon helpen om na buikoperaties de spijsvertering opnieuw op gang te krijgen”, aldus darmspecialist dr. Luc Colemont.

“Na dergelijke ingrepen ligt de transit tijdelijk stil en bij sommige mensen komen de spieren van de darmwand erg moeizaam op gang. Dat fenomeen komt vrij vaak voor als gevolg van de narcose en de ingreep. Die patiënten kan je natuurlijk geen bord pruimen voorschotelen, maar kauwgom – waarbij je wel kauwt maar niets doorslikt – leek een goed alternatief. Het is een poepsimpele, goedkope en veilige oplossing gebleken. Uiteenlopende studies en een overzichtsanalyse hebben intussen afdoende bevestigd dat bij patiënten die kort na de ingreep beginnen te kauwen, de stoelgang gemiddeld een halve dag tot 12 uur eerder weer opstart. Zij krijgen sneller darmgerommel en winderigheid waarmee een opstartende transit gepaard gaat en kunnen het ziekenhuis ook sneller verlaten. Ook in ons ziekenhuis passen chirurgen dit met succes toe. Het is niet zozeer de zoetstof in suikervrije kauwgom die zorgt voor een vlottere transit, maar vooral de aanmaak van speeksel, die door het kauwen wordt getriggerd. Dat stimuleert op zijn beurt de nervus vagus die de afgifte van andere stoffen vrijstelt zoals maag-darmhormonen, die het darmstelsel prikkelen. In zekere zin fop je door te kauwen je maag en darmen, die denken dat hierdoor voedsel op komst is, en zich daar alvast op voorbereiden. Je kan het vergelijken met de Pavlov-reflex.”

Of kauwgom kauwen ook werkt om constipatie aan te pakken, buiten de context van een buikoperatie, is minder duidelijk. “Daarover bestaan geen grote of goed opgezette studies. Vermoedelijk zullen die er ook niet komen, aangezien kauwgom niet meteen grote winst kan opleveren. Maar het kan weinig kwaad om het te proberen.”

2. Een doorgesneden ui tegen verkoudheid

In heel wat slaapkamers heeft dit belegen huismiddeltje al tot discussies geleid. Werkt een doorgesneden ui op je nachtkastje nu wel of niet om een verstopte neus te verlichten en vrijer te ademen? Of levert het vooral een onaangename geur op bij het ontwaken? Sommige mensen plaatsen zelfs preventief uien onder het bed om virussen te weren.

“Dat aan uien geneeskrachtige eigenschappen worden toegeschreven stamt onder meer van oud bijgeloof. Zo werden vroeger in bepaalde streken uien rondom het huis geplant in de hoop de pest buiten te houden”, verklaart huisarts dr. Dirk Devroey (VUB). Uien geven inderdaad bij het schillen of bereiden vluchtige zwavelhoudende stoffen vrij die de luchtwegen prikkelen. Je gaat ervan tranen en je neus kan ervan lopen. “Het gaat om een heel kortstondig en tijdelijk effect. Een ui heeft evenveel invloed op je verkoudheid als de meeste neussprays waarvan we vandaag ook weten dat ze niet werken. Je neus gaat er heel kort van open, maar je verkoudheid geneest er niet sneller door en je loopneus wordt er niet minder erg door.”

Ook in de aromatherapie worden aan de etherische oliën die een opengesneden ui nog enkele uren afgeeft, allerlei geneeskrachtige effecten toegeschreven, maar daarvan is geen enkele wetenschappelijk bewezen, bevestigt ook onderzoeker Patrick Mullie van Gezondheid en Wetenschap. Kortom: het levert je enkel een onwelriekende slaapkamer op. Wat werkt dan wel? Je neus spoelen met een zoutoplossing of een spray op basis van xylometazoline. Sorry oma.

3. Wrattenkruid tegen wratten

Er zijn weinig kwalen die we te lijf gaan met zo’n uitgebreid arsenaal aan huis-, tuin- en keukenmiddeltjes als wratten. Een van de klassiekers uit de volksapotheek is wrattenkruid of stinkende gouwe. Al in de middeleeuwen werd het sap van deze geneeskrachtige plant aangebracht op hardnekkige wratten. Ook vandaag wordt er nog steeds druk met het goedje gesmeerd.

“Er is een beetje bewijs dat wrattenkruid effectief werkt, al zijn hieromtrent nooit grote wetenschappelijke studies uitgevoerd”, weet dermatoloog prof. Reinhart Speeckaert (UZ Gent). “Om wratten te bestrijden moet een middel over twee eigenschappen beschikken: het moet een bijtend effect hebben op de huid om de deling van de huidcellen tegen te gaan, en het moet antiviraal werken. Wrattenkruid lijkt wat aan die voorwaarden te beantwoorden. Heel wat producten die vandaag in de apotheek worden verkocht tegen wratten, zoals Aporil, bevatten vaak onder meer een stukje stinkende gouwe of een stukje levensboom, wat de werkzaamheid van die planten ondersteunt. Het grote verschil is dat deze middelen op veiligheid zijn getest en dat je ze op een voorzichtige manier kan aanbrengen.”

Want dat is het probleem bij puur sap van wrattenkruid uit de tuin. “Dat is zeer bijtend en belandt best zo min mogelijk op de gezonde huid naast de wrat. Er zijn gevallen gekend waarbij wrattenkruid zo contacteczeem heeft uitgelokt. Om die reden raadt de Europese Raad ook af om de stof nog te gebruiken in cosmetica. Wrattenkruid is dus lang niet zo onschuldig.” Bovendien weet je met puur sap ook niet precies hoeveel je aanbrengt op de wrat. Er is dus weinig reden om voor deze vorm te kiezen, gezien de veiliger varianten in de apotheek.

“Het argument dat dit een natuurlijk product is, snijdt evenmin hout aangezien je vandaag heel veel op planten gebaseerde middelen vindt. Wratten behandelen blijft een langdurig proces, waardoor mensen al eens hun toevlucht zoeken tot alternatieve middeltjes. Maar het is vooral belangrijk om dit voorzichtig aan te pakken.”

4. Zeep in bed tegen spierkrampen

Nogal wat mensen kampen met nachtelijke spierkrampen. Ze schieten recht overeind door plotse contracties in de kuit of de onderbenen. De oorzaak van deze pijnlijke samentrekking van de spieren is niet altijd duidelijk. “Vaak heeft het te maken met een tekort aan vocht en een onevenwicht van de metabolieten in het bloed, zoals kalium, calcium en sodium. Ook te veel cafeïne en alcohol kunnen dat triggeren. Beide werken vochtafdrijvend wat bij mensen die er gevoelig voor zijn, krampen kan uitlokken”, verduidelijkt sportarts Marc Schiltz (Fysische geneeskunde, UZ Brussel).

In grootmoeders’ tijd werd aanbevolen om te slapen met een stuk zeep onder de lakens. Tot op vandaag bestrijden inderdaad heel wat mensen deze vervelende klacht door het bed te delen met een zeepje aan hun voeteneinde. De ene groep zweert daarvoor bij Sunlight-zeep, anderen raden marseillezeep aan. Zeep tegen krampen, klinkt als klinkklare onzin, maar mogelijk is er wel iets van aan. “Er zijn enkele kleinere Franstalige studies naar verricht, die toch een gunstig effect aanvoeren. Het stuk marseillezeep aan de voeten zou krampen tegengaan omdat deze zeep kalium bevat. Door de zeep aan de voeten te plaatsen zouden die stoffen het kaliumevenwicht herstellen, al zie ik niet goed in hoe die stof uit de zeep kan overgaan in het lichaam”, aldus dr. Schiltz.

Ook in Nederland bogen neurologen van het UMC Radboud zich over de zeeptheorie. Zij wilden nagaan of er mogelijk in de geur van bepaalde zepen stofjes zitten die nachtelijke krampen verhelpen. Bij gebrek aan middelen is dat onderzoek echter (nog) niet uitgevoerd. Een Amerikaanse anesthesist kwam jaren geleden via enkele kleinere studies tot de vaststelling dat het wel werkte. De man koppelde er zelfs een eigen bedrijfje aan dat zeeppatches verkocht voor kramplijders. De kans dat hier ooit grootschalig onderzoek naar komt om de knoop echt door te hakken is minimaal, aangezien met een zeepje weinig te verdienen valt. “Mogelijk is er met de zeep sprake van een placebo-effect. In dit geval kan je met een stuk zeep achteraan je bed weinig kwaad doen. Het risico is miniem en de kostprijs laag, maar ik zou wel aanraden om de zeep in een doek te wikkelen om irritatie van de huid te voorkomen”, besluit dr. Schiltz.

5. Kruidnagel tegen kiespijn

Tandpijn behoort tot de absolute top drie van ergste kwellingen. Geen wonder dat er behoorlijk wat huismiddeltjes zijn om de pijn te bestrijden. Een heel oude remedie is een kruidnagel op een pijnlijke tand leggen of in de holte tussen de kies en je wang. Of een alternatief hierop: een druppel kruidnagelolie of wat gemalen kruidnagel vermengen met wat water of olijfolie tot een brij en dat op de zeurende plek aanbrengen tot de pijn wegebt. Mooi meegenomen is dat je er in een klap ook een frisse adem van krijgt. “Kruidnagel werd vroeger frequent ingezet bij kiespijn. Af en toe hoor ik nog dat oudere patiënten dit middel zeer goed kennen”, legt tandarts Frank Herrebout van de Vlaamse Beroepsvereniging van Tandartsen uit.

“Kruidnagel kan tandpijn verlichten omdat hij eugenol bevat, een pijnstillende, ontsmettende en antibacteriële stof. Ook in heel wat materiaal dat tandartsen gebruiken, onder meer voor voorlopige vullingen of kronen, zat vroeger eugenol. Door een laagje van die stof aan te brengen, werd de tand minder gevoelig. Tandartspraktijken van weleer geurden zelfs wat naar eugenol, maar vandaag zien we steeds minder toepassingen omdat meer innovatieve materialen hun intrede hebben gedaan.”

“Datzelfde geldt voor kruidnagel als pijnstiller. Het werkt inderdaad tijdelijk om je tand te verdoven als je niets anders bij de hand hebt. Schadelijk is het niet, maar het blijft natuurlijk een lapmiddel omdat je de oorzaak van de tandpijn niet aanpakt. Bovendien beschikken we vandaag over efficiëntere pijnstillers, zoals paracetamol en ibuprofen, in afwachting van een tandartsbezoek om de bron van je kiespijn aan te pakken.”