Sabena met de ‘S’ van Service

Philippe Goris werkte mee aan de tentoonstelling ‘Reizen in stijl’ die nog tot september 2017 te bewonderen is in het Atomium. Van 1979 tot 2001 maakte hij deel uit van het cabinepersoneel van Sabena. Hij kijkt terug op zijn jaren bij de nationale luchtvaartmaatschappij.

Oktober 1979, ik ben 23 en krijg na de laatste selectieproeven te horen dat Sabena mij aanwerft als vliegend cabinepersoneel. Twee maanden later kan ik aan de opleiding beginnen.

Over enkele weken, in januari 2017 is het 37 jaar geleden dat die jeugddroom werkelijkheid werd.

In oktober 1979 weet ik niet dat ik 37 jaar later als verantwoordelijke voor het bruikleenbeheer van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis in Brussel zal werken, niet bij Sabena. Dat aan het vliegen zo’n plots en brutaal einde zal komen.

Ik kijk met veel plezier (soms ook al eens nostalgisch) terug naar mijn 22 jaren in de lucht, van januari 1980 tot die beruchte 7 november in 2001. In die periode doorliep ik alle stadia van steward op Europa en lange afstand, over Purser Europa, tot Senior Purser op lange afstand. Het dienstverlenende heb ik altijd wel in me gehad en die sociale vaardigheid kon ik aan boord uitleven. Eigenlijk vond ik alles opwindend in de burgerluchtvaart. Korte vluchten, lange vluchten, een half uur in een Europese landingsplaats en dan terug naar Zaventem of de 24 uur in New York, Chicago of Nairobi, de vluchtschema’s waarbij we 14 tot 28 dagen onderweg waren in het Verre Oosten. Allemaal heb ik het gedaan, dankzij Sabena. Je had niet de indruk dat je werkte.

Met veel plezier heb ik me onvoorwaardelijk ingezet voor de maatschappij waarmee ik me identificeerde en die me haar vertrouwen had geschonken. Het gaf voldoening als passagiers je na de landing de hand schudden en bedankten voor de vriendelijke en persoonlijke dienst. Want daar werd destijds nog erg de nadruk op gelegd, het contact met de passagiers. Het was jouw opdracht er voor te zorgen dat de klant de volgende keer weer met ons zou vliegen omwille van goede ervaringen tijdens een vorige reis.

Gastheer en gastvrouw aan boord

De gestileerde ‘S’ op het staartvlak stond voor Sabena maar was ook de ‘S’ van service, de dienstverlening aan de klant. Het was de tijd dat er al één film werd vertoond op groot scherm tijdens de intercontinentale vluchten (individuele schermpjes in de stoelrug zouden nog bijna 2 decennia op zich laten wachten), maar de rest van de tijd was het toch wel de bemanning die voor het entertainment zorgde aan boord. Maaltijden en drankjes die je als gastvrouw en gastheer aanbood, toen nog allemaal gratis, maakten deel uit van het tijdverdrijf aan boord. Mensen kwamen een praatje maken in de boordkeukentjes als ze ’s nachts niet konden slapen. Je had vaak leuke en interessante gesprekken met passagiers die ook in jouw nomadenleven waren geïnteresseerd.

Het werk aan boord was niet altijd makkelijk. Er was de tijdsdruk op korte vluchten, de beperkte ruimte, de vermoeidheid op de lange vluchten als je toestel tot 12 uur onafgebroken in de lucht hing op weg van Azië naar Brussel. De droge en zuurstofarme lucht die op je ging wegen. Maar de beloning was groot want je kreeg de kans de wereld te zien.

Ons aantal aan boord werd bepaald door de dienst die op de vluchten was voorzien. Iedereen had z’n taak en je moest als een geoliede machine samenwerken. Op de lange vluchten creëerde dit kameraadschappelijke banden tussen de bemanningsleden. Als je enkele dagen, een week of nog langer samen onderweg bent, was dit de enige binding met het thuisland. Albums vol heb ik met foto’s genomen aan boord, als herinnering aan toen. Wanneer ik nu terugdenk aan die tijd, dan besef ik steeds weer hoe geprivilegieerd we waren (ook al wist ik dat toen al). Je maakte de reizen zonder zelf in je beurs te tasten. De vlucht was gratis want je werkte aan boord als tegenprestatie. Op de plaats van bestemming was er een fijn hotel in het centrum van een wereldstad, of aan een of ander strand in Afrika of de Perzische Golf en tijdens de rusttijden deed je wat je zelf wilde. Nooit had ik de indruk dat mijn werk een karwei was. Je ging vliegen, iets helemaal anders dan een baan op de vaste grond. Mensen keken op als ze een bemanning zagen voorbijlopen in de terminal want ‘die hadden toch een interessant luxeleven’.

Geen vergelijk

De luchtvaart vandaag is in bijna niets meer te vergelijken met vroeger. Zeker op de Europese vluchten (maar ook op de Amerikaanse binnenlandse en korte Aziatische) is alles gericht op het lage kosten model. Een passagier zoekt nu op het internet naar het goedkoopste tarief, want dat is het enige criterium waarin verschil zit, voor de rest bieden ze allemaal dezelfde stoel. De maatschappij waarmee men vliegt is van geen belang, enkel de prijs.

Vroeger werden tarieven door IATA bepaald en met wie je ook vloog, de prijs lag vast en was dezelfde bij elke maatschappij. Dus moest je je onderscheiden met de dienstverlening. Passagiers moest je lokken met de service op de grond en aan boord. Dat model bestaat nu niet meer, althans niet op dezelfde manier. Je kunt nog altijd iets drinken, maar je moet wel € 2,50 neertellen voor een glas water. Lage ticketprijzen impliceren ook lage lonen voor het personeel en minder voordelen, uitbesteding van taken die vroeger door de luchtvaartmaatschappijen zelf werden uitgevoerd. Het cabinepersoneel is nu gereduceerd tot het absoluut vereiste minimum, t.t.z. één per 50 stoelen aan boord. De glamour van de job en van het reizen per vliegtuig in het algemeen is verdwenen. Jonge twintigers van nu die in de luchtvaart werken, vinden het allemaal normaal dat er moet betaald worden voor alles en nog wat, want ze hebben nooit iets anders gekend. Een koffer meenemen kost geld, een stoel reserveren wordt aangerekend. Aan boord een hapje eten betaal je en op het einde van de dag geven ze je een korting van 50% om van de broodjes af te raken.

Naar de toekomst toe zal dit zich uitbreiden naar alle vluchten. Na de korte afstanden komen nu ook de lange afstandsvluchten aan de beurt, de globalisatie drukt zowel kosten als inkomsten en verdiensten naar beneden. Eerste klasse is nu praktisch volledig verdwenen, de cabine voor business klasse wordt kleiner en vervangen door een economy plus. Op termijn verdwijnt ook die en wordt een vliegtuigstoel zoiets als een plaats in een bus. Je betaalt weinig en het voornaamste doel is dat je je verplaatst aan de goedkoopste prijs. Een ervaring is het vliegen niet meer.

Ik kijk met veel plezier terug naar mijn tijd in de lucht. Zou ik het vandaag als twintiger opnieuw doen onder de huidige voorwaarden? Misschien wel, misschien niet. Maar met mijn dienstverlenende ingesteldheid lijkt me dat moeilijk en weinig waarschijnlijk.

Sabena bood je veel kansen en opportuniteiten om je te ontplooien in andere taken en functies en die opportuniteiten heb ik met beide handen gegrepen. Ik heb massa’s goeie ervaringen gehad, soms ook minder goede maar die laatste verdampten letterlijk in het geheel. Ik heb boeiende dingen gedaan, interessante mensen ontmoet en alhoewel de contacten vluchtig waren, hebben ze toch iets bij me achter gelaten. Ik hoop dat de passagiers van toen ook goeie herinneringen hebben aan de vluchten met ons. Deze 22 jaren hebben me een hoop levenservaring opgeleverd die ik mogelijk anders niet had gehad, zeker niet in deze mate.

Voor mij was vliegen voor Sabena een formidabel gebeuren dat ik voor niets had willen missen. Vroeger zat ik dagelijks in het vliegtuig, nu elke dag in de trein. Als ik ’s ochtends van Hasselt naar Brussel spoor op weg naar het museum en bij het voorbijrijden in Zaventem een vliegtuig zie opstijgen of landen denk ik toch altijd weer ‘ik heb het gehad, het was fantastisch en ik ben er dankbaar voor’.

Na het einde van Sabena wist ik intuïtief dat ik nooit zou terugkeren naar de luchtvaart. Je moet niet op zoek gaan naar de dingen die uit je leven verdwijnen want dat levert alleen maar teleurstellingen op. Mijn Sabena-herinnering is er voor altijd en die wist niets of niemand meer uit hoe hard ze ook zouden proberen.

Lees ook: Vliegen met een vleugje glamour