Het kasteel van Wijnendale, toevluchtsoord voor de machtigen der aarde

Door de eeuwen heen wist het kasteel van Wijnendale achter zijn slotgracht altijd de privacy van zijn gasten te vrijwaren. Sinds de middeleeuwen zag het slot tal van prominenten en gekroonde hoofden de revue passeren en werd er binnen deze muren beslist over de toekomst van een land of een dynastie.

In zijn uniform van opperbevelhebber van het leger leunt koning Leopold III op het balkon van het kasteel van Wijnendale. Zijn blik is strak op de lucht gericht waar jachtvliegtuigen af en aan vliegen. Hij kijkt stuurs en ongerust. Zonder het te beseffen maakt zijn moeder, koningin Elisabeth, één van de bekendste beelden van haar zoon in oorlogstijd. Het geluid kunnen we er moeiteloos bij denken: de drukkende stilte, af en toe verstoord door het geronk van vliegtuigpropellers en die ene klik van de camera. Op 25 mei 1940 lijkt de situatie hopeloos voor de vorst. In amper twee weken hebben tanks en de Luftwaffe de geallieerden verdreven. De Duitsers houden het grootste deel van het land bezet. Aan de Leie biedt het Belgische leger verbeten weerstand. Weldra zullen de Engelsen zich terugplooien op Duinkerke. Ondanks zware verliezen houdt het Belgische front min of meer stand, maar hoelang nog? Hier en daar maken Vlaamse eenheden melding van deserties, andere bieden in de vuurlinie manhaftig weerstand. De nederlaag is onvermijdelijk, maar Leopold weigert de regering in ballingschap te volgen.

Enkele uren voordien, in de vroege ochtend, zijn z’n belangrijkste ministers hem komen aansporen het land te verlaten. Maar de vorst is vastbesloten te blijven. “Sterker dan de sterkste logische of politieke overwegingen, zijn er gevoelsredenen waaraan ik niet kan voorbijgaan”, pleit hij. “Mijn leger achterlaten zou neerkomen op desertie. Ik moet het lot van mijn troepen delen, wat dat ook is.” De regering vindt dit een heel slechte keuze, ingegeven door defaitisme. Iedereen blijft bij zijn standpunt. Uit de woorden van afscheid op het einde van het onderhoud spreekt “ontreddering en onverschilligheid”, schrijft één van de aanwezigen. Enkele dagen later ondertekent de koning in Brussel de overgave van het Belgische leger, zonder de goedkeuring van zijn ministers, die naar Frankrijk zijn gevlucht. In het buitenland wordt het woord verraad niet geschuwd.

Kasteel met twee gezichten

Dat deze episode uit de geschiedenis – die aanleiding zal geven tot de koningskwestie – in Wijnendale begint, is geen toeval. “Het hoofdkwartier van het leger bevindt zich op dat moment in Brugge, op 20 km hiervandaan”, legt Jan Simoens uit, die rondleidingen in het kasteel gidst. “De eigenaar van het kasteel, de familie Matthieu, komt uit de zakenwereld, heeft hoge posten bekleed binnen de Belgische Staat en staat in die tijd dicht bij de koninklijke familie.” Onze gekroonde hoofden weten de rust en de intimiteit van het slot te waarderen: het kasteel ligt verscholen in het Brugse hinterland en is omgeven door weiden en bossen. De zware ophaalbrug en het zwarte water van de slotgracht zorgen voor een strenge aanblik, maar dat is schijn. Aan de achterkant, buiten het bereik van nieuwsgierige blikken, kijken talrijke ramen uit op een zonnige binnenplaats, die naar het platteland gericht is. Voor Leopold III moet dit een erg geschikte plek voor bezinning zijn geweest toen hij zich overgeleverd zag aan een gewetensonderzoek.

De ontmoeting tussen de ministers en de koning in 1940 blijft een belangrijke gebeurtenis uit de lange geschiedenis van het kasteel. Toch is de koning der Belgen niet de eerste prominente figuur die door het hek het domein binnenstapt. In een eerste periode, die teruggaat tot de 11de eeuw, is Wijnendale een fort met een militaire en gerechtelijke functie. De wildrijke bossen in de omgeving – een mogelijke betekenis van de plaatsnaam is wilddal – trekken machtige heren aan die van drijfjachten houden. In de 13de eeuw maakt Gwijde van Dampierre, de graaf van Vlaanderen, van Wijnendale zijn voornaamste residentie. Hier wordt al in 1297 het plan opgevat om een bondgenootschap te sluiten met Edward I, de koning van Engeland, door hem de hand van de dochter van de graaf aan te bieden. Een plan waarmee die zich de woede van de Franse koning Filips de Schone op de hals haalt, met de gekende gevolgen: de graaf valt in ongenade, wordt gevangen genomen, waarop de Guldensporenslag en de slag bij Mons-en-Pévèle volgen.

Verhalen van liefde en dood

Enkele decennia later is er weer een bruiloft op het kasteel, deze keer met minder noodlottige gevolgen. Je zou het zelfs een sprookje kunnen noemen. Door erfenissen hoort het kasteel in die tijd de graaf van Namen toe. Het wordt bewoond door zijn dochter Blanche, een wondermooi meisje van vijftien. Op een dag rijdt daar toevallig Magnus IV, de koning van Zweden en Noorwegen, langs. “Hij was onderweg naar Frankrijk om een vrouw van zijn stand te vinden”, vertelt Jan Simoens. “Maar wanneer hij de knappe Blanche ziet, wordt hij halsoverkop verliefd. Hij neemt haar mee naar zijn land om haar te huwen.” Wellicht werd het verhaal door de troubadours van toen wat aangedikt, maar niettemin is er een grond van waarheid: Blanche van Namen trouwt in 1335 inderdaad met de Scandinavische koning. In Zweden is ze trouwens nog altijd een beroemde figuur en wordt ze ook nu nog gevierd als mecenas.

Helaas kennen niet alle romances binnen de muren van het kasteel een happy end. In 1482 vestigt Maria van Bourgondië, de grootmoeder van Keizer Karel, hier tijdelijk haar hof. Haar liefdeshuwelijk met Maximiliaan van Oostenrijk houdt al een tijd stand en dat is zeldzaam bij de machthebbers van toen. Beide delen dezelfde passie voor de jacht: Maria doet niets liever dan haar valken los te laten in de bossen van Wijnendale. Maar tijdens een winterse rit valt de hertogin van haar paard. Ze is slechts licht gewond aan de heup, maar al snel raakt de wonde ontstoken. Een paar dagen later blaast ze haar laatste adem uit, waardoor onze contreien onder het bewind van de Habsburgers komen. Ze is amper 25 jaar oud.

Bouwvallige kazerne

Tot de 17de eeuw volgen prominente gasten mekaar op: Keizer Karel, Maria van Hongarije... “Tot de toenmalige eigenaars hun interesse in het kasteel verliezen en enkel nog oog hebben voor de opbrengst van de gronden”, horen we van onze gids. Het kasteel raakt in verval – tijdens de Spaanse Successieoorlog wordt hier stevig gevochten – en wordt uiteindelijk een kazerne, die achtereenvolgens Franse, Engelse en Hollandse troepen onderdak biedt. Wanneer de familie Matthieu het domein begin 19de eeuw opkoopt, is het niet meer dan een bouwval omringd door water. Het kasteel wordt bijna volledig heropgebouwd, op een middeleeuwse vleugel na die bewaard was gebleven. Wat jammer dat stenen niet kunnen spreken.

Praktisch

Kasteel van Wijnendale, Oostendestraat 390, 8820 Torhout, 050 22 07 70, www.toensmetorhout.be. Groepen, het hele jaar door op afspraak. Individueel, op woensdag, zondag en feestdagen, 13.30-17.30 uur. Juli-augustus, woensdag tot zondag.

Een groot deel van het kasteel wordt nog altjjd bewoond. Je kan vier zalen bezoeken in de vleugel die in de 19de eeuw werd heropgebouwd. Te weinig om enkel daarom naar Torhout af te zakken? Combineer Wjjnendale met andere kasteel bezoeken in het Brugse Ommeland.