© BELGAIMAGE

Gaasbeek, het ‘speelterrein’ van markiezin Marie Arconati-Visconti

Eind 19de eeuw liet de excentrieke markiezin Arconati-Visconti het kasteel van Gaasbeek verbouwen tot een neorenaissancistisch pareltje om er haar kunstverzameling in onder te brengen.

Je hoeft je verbeelding echt geen geweld aan te doen om je hier in een sprookjeskasteel te wanen. In het uitgestrekte park, met schitterende tuinen in Franse stijl, rijst het kasteel van Gaasbeek plots voor je op, en dat is best indrukwekkend. De forse torens verraden nog wel de middeleeuwse oorsprong, maar al snel wordt duidelijk dat dit kasteel eerder een lustslot dan een onneembare vesting is. Zodra je door de toegangspoort bent, betreed je een 16de-eeuwse binnentuin met (echte) pauwen, perfect in vorm gesnoeide haagjes en een terras van waar je het omliggende landschap overschouwt. De gevels doen aan sommige kastelen van de Loire denken en voor wie niet beter weet, ademt alles hier de sfeer van een eeuwenoud slot. “Maar eigenlijk kreeg het huidige kasteel vorm na een grondige restauratie in de 19de eeuw”, vertelt Luc Vanackere, de kasteeldirecteur. In een tijd die baadde in de romantiek, aarzelde men niet om grote prestigieuze werken aan te vatten. En in plaats van gebouwen te herstellen in hun oorspronkelijk staat, deed men liever een geïdealiseerd verleden herleven, dat vaak veel luxueuzer is dan het ooit in werkelijkheid was. Neostijlen beleven hun hoogdagen (neogotiek, neorenaissance, enz.) en Gaasbeek ontsnapt niet aan deze trend.

Flamboyant

Overal in het park duikt de markiezin te paard op, in spiegelglas.
Overal in het park duikt de markiezin te paard op, in spiegelglas.© BELGAIMAGE

Het initiatief voor deze radicale renovatie lag bij een vrouw: markiezin Marie Arconati-Visconti (1840-1923), een in alle opzichten flamboyante figuur. Ze is helemaal niet van adel maar stamt uit een linksgezinde, atheïstische Franse burgerfamilie. Op haar 33ste trouwt ze met de erfgenaam van één van de rijkste en meest prestigieuze adellijke families van Italië: Giammartino Arconati-Visconti. Het huwelijk maakt ophef want Marie is allesbehalve een Lady. Ze is een feministe avant la lettre, goed opgeleid, niet op haar mondje gevallen, die zelf haar sigaretten rolt en kan vloeken als een ketter.

Het huwelijk is echter geen lang leven beschoren, want de markies heeft een wankele gezondheid en overlijdt al vlug. Als weduwe met een gigantisch fortuin, raakt Marie helemaal in de ban van Gaasbeek, sinds heel lang eigendom van de familie van haar man. Het kasteel, waarvan de oorsprong teruggaat tot de 12de eeuw, is dan niet meer dan een ruïne. De markiezin spreekt architect Albert Charle, een leerling van Viollet-le-Duc, aan om het domein te restylen. Zelf neemt ze haar intrek in een bescheiden appartement, de rest van het kasteel wordt een uitlaatklep voor haar fantasie en haar liefde voor de kunst. Verkleed als schildknaap dwaalt ze door het doolhof van gangen en grillige trappenhuizen Harry Potter waardig, die haar naar pronkkamers en praalzalen brengen waar oude structuren en – voor die tijd nauwgezette – reconstructies elkaar afwisselen. De aankleding verschilt van kamer tot kamer: van een neogotisch salon met kostbaar houtinlegwerk gaat het naar een neorenaissancekamer met schitterende Doornikse of Brusselse wandtapijten, om aan te belanden in een nepmiddeleeuwse keuken, enkel bedoeld om indruk te maken. Voor haar grootste passies hoeft Marie Visconti niet op een cent te kijken. En één van die passies is Raoul Duseigneur, een bekende Brusselse antiquair. Achter een kast gaat soms een geheime doorgang of een discrete uitkijkpost schuil “om het personeel te bewaken of minnaars een ontsnappingsroute te bieden”, lacht Luc Vanackere.

De herensalons voor mevrouw

De markiezin nodigt vaak intellectuelen en kunstenaars uit – ze is enkel gesteld op mannelijk gezelschap – voor literaire salons en banketten. Sommige gasten blijven er zelfs maandenlang logeren. De sfeer is gemoedelijk en de gasten durven zich wel eens te vermaken met de antieke voorwerpen, zoals te zien is op een oude foto met zwaarden die als speelgoed lijken te fungeren, terwijl een durfal op de jachthoorn blaast van de graaf van Egmont, die in de 16de eeuw eigenaar was van het kasteel.

De achtergevel van het kasteel oogt veel minder robuust.
De achtergevel van het kasteel oogt veel minder robuust.© BELGAIMAGE

Het hele gezelschap komt steevast samen in een middeleeuws geïnspireerde eetkamer, waar Marie Visconti zich heeft laten afbeelden als koningin die aanzit aan een Bourgondisch banket, omringd door haar vrienden. Dit bruisende, kunstzinnige en spirituele leventje gaat nog door tot aan de Eerste Wereldoorlog. Wanneer het conflict uitbreekt, bevindt de markiezin zich in Parijs. Ze vlucht naar Angers, waar haar minnaar overlijdt. Na de oorlog zet Marie nooit meer een voet in Gaasbeek en in 1922 schenkt ze het domein aan de Belgische staat. De kunstmecenas, die ook actief het wetenschappelijk onderzoek steunde, overlijdt een jaar later, nadat ze het grootste deel van haar kunstcollectie aan het Louvre heeft geschonken.

Verbijsterende tuin

Het kasteel van Gaasbeek ligt verankerd in een uitgestrekt park van 50 ha met beuken, dreven, vijvers en romantische bouwsels. Je vindt er ook een vreemde triomfboog, gebouwd door Paul Arconati, een voorvader van Giammartino Arconati-Visconti. Als groot bewonderaar van Napoleon hoopte hij er ooit een weg van Brussel naar Parijs onder door te laten lopen.

Gaasbeek, het 'speelterrein' van markiezin Marie Arconati-Visconti
© EDDY VANGROENDERBEEK

Het domein telt verder een vermaarde museumtuin, deels ingericht zoals die van Versailles, deels moestuin en boomgaard met oude en vandaag erg zeldzaam geworden groente- en fruitsoorten. Museumdirecteur Luc Vanackere: “De tuinmannen van Versailles komen kijken hoe wij hier werken. Wij gebruiken immers nog oude technieken zoals het leiden van fruitbomen”. De locatie geniet bovendien van een microklimaat: het is hier altijd enkele graden warmer dan in de omgeving!

Het bruist hier nog altijd

Gaasbeek, het 'speelterrein' van markiezin Marie Arconati-Visconti
© SUSUMU SHINGU, ‘SNOW-FLOWER’,

In een eerste periode laat het kasteel van Gaasbeek de Belgische overheid onverschillig. “Lange tijd dacht men dat de neogotiek en het neoclassicisme waardeloos waren en geenszins architectuurstijlen in de ware zin van het woord”, benadrukt Luc Vanackere. Vandaag behoren het kasteel en het omliggende park tot de must sees van het Pajottenland. Als een soort knipoog naar Marie Visconti, fungeert het kasteel weer als galerie voor tijdelijke tentoonstellingen van hedendaagse kunst. Eigentijdse kunstwerken staan of hangen te midden – al dan niet echte – middeleeuwse en renaissance werken. En daar durven mensen wel eens aanstoot aan nemen, maar wij vonden deze mix uiterst geslaagd. Gaasbeek is geen museum dat vastgeroest is in de tijd. Het kasteel leeft en bruist zoals in zijn hoogdagen, en dat is maar goed ook!

Praktisch

Kasteel van Gaasbeek, Kasteelstraat 40, 1750 Gaasbeek, 02 531 01 30, www.kasteelvangaasbeek.be. Kasteel: van 1/4 tot begin november, di-zo, 10-18 uur. € 12, 60+ € 10. Park: hele jaar door, 8-20 uur (17 uur van 1/11 tot 31/3). Museumtuin: van 15/5 tot 31/10, 10-18 uur (17 uur in oktober), €3 of combiticket kasteel + tuin.

Nog tot 18/6 is er de tijdelijke tentoonstelling Kairos Castle, waarbij hedendaagse kunstenaars de verschillende aspecten van ‘het juiste ogenblik’ verkennen. Kairos, kleinzoon van Chronos, is de god van de buitenkans, van het juiste moment dat ervoor zorgt dat een actie slaagt, een kunstwerk geboren wordt.

Van 11/7 tot 5/11 zal de tijdelijke tentoonstelling gewijd zijn aan de band die kunstenaars hebben met de mythe/de figuur van de ridder.

Partner Content