De herinneringen van peter (9)

Tussen de spullen van mijn grootvader een broche met een portret van Camille Huysmans, prentbriefkaarten met de Vlaamse Leeuw erop en een religieus getinte brief. De geïnterneerde soldaten maakten in de kampen kennis met andere religies, levenswijzen en overtuigingen. Een wereld ging open...

Ik kan peter noch zijn dochter, mijn grootmoeder, vragen waarom ze die brief bewaard hebben. Het is een getypte brief in dat typische paars dat verraadt dat het een doorslagje is: wie nog uit de tijd van voor het fotokopieerapparaat stamt, weet wel wat ik bedoel. De briefschrijver drukt er zijn medevoelen met zijn “Zeer geachte Vriend” in uit, met diens volk en land en met de geInterneerde soldaten en vermeldt dat hij “iets heeft mogen doen voor sommigen” van hen. Verder wijt hij “deze benauwde tijd” aan een poging van God om de mensen tot nadenken en dichter bij God te brengen en biedt hij aan om de geadresseerde bij zijn geestelijke strijd te helpen. Bovenaan de brief prijkt een adres in Amsterdam: Kerkstraat 342: dat was sinds 1912 het hoofdkwartier van de opstartende Pinkstergemeenschap in Nederland. De brief is met inkt ondertekend door ene G.R. Polman en dat blijkt dus Gerrit Roelof Polman te zijn, voormalig Leger des Heilssoldaat en latere stichter van de Nederlandse Pinkstergemeenschap. De brief dateert van mei 1915, vermoedelijk heeft Polman de soldaten in dat eerste moeilijke half jaar van internering steun geboden en hield hij nadien contact.
Overigens was Polman blijkbaar niet de enige zendeling die de Belgen in Harderwijk te hulp schoot: op internet vind ik een in memoriam van een zendeling van een andere strekking waarin te lezen stat dat ze in groep naar Harderwijk afzakten om Belgische militairen en hun vrouwen en kinderen te evangeliseren en kleding te geven.
De wereld van mijn overgrootouders moet daar in Nederland wel breder geworden zijn: zelf uit traditie katholiek leefden ze plots nauw samen met mensen met een heel andere religieuze achtergrond. De joodse Beems, bij wie ze een kamer betrokken, de protestanten in Harderwijk en blijkbaar ook de beginnende Pinkstergemeenschap.

Huysmans

Ook op andere vlakken droeg het leven in het interneringskamp bij tot een grotere bewustwording van wat er in de wereld te koop was. In tegenstelling tot de kampcommandant van Zeist, legde die van Harderwijk de geïnterneerden geen strobreed in de weg als ze politieke activiteiten organiseerden. De socialistische beweging kreeg er voet aan de grond, niet in het minst omdat hun voorman Camille Huysmans zich al van bij het begin voor de geïnterneerden had ingezet. In het al eerder geciteerde boek over het kamp in Harderwijk “Gehalveerde mensen” haalt Anton Reijngoudt aan hoe Huysmans na de opstand in Kamp Zeist de vertrouwenspersoon van de geïnterneerden werd en voortdurend probeerde om hun leven draaglijker te maken.

De Vlaamse zaak

Van de 7.500 leden die het Vlaamsch-Belgisch Verbond aan het einde van de oorlog had, waren er liefst 2.400 geïnterneerden uit Harderwijk: dat de vraag naar gelijke rechten voor Vlamingen en Walen, vernederlandsing van het onderwijs, bestuur en rechtspraak in het interneringskamp leefde, staat daarmee buiten kijf. Het VBV streed wel voor de Vlaamse zaak, maar uitdrukkelijk binnen een Belgische context. Toch waren zij én het opkomende socialisme een doorn in het oog van de Belgische regering, die zich zelfs officieel bij de Nederlandse regering beklaagde over de vrijheid van meningsuiting – en daardoor opborrelende revolutionaire gedachten – in de interneringskampen en even een tijdelijk verspreidingsverbod van De Belgische Socialist verkreeg. Het kon het tij niet keren. Vanaf september 1917 werd een canpagne opgestart om het imago van de Belgische regering bij de geïnterneerden te verbeteren. Maar dat kon niet verhinderen dat heel veel geïnterneerden van mening waren dat ze te lang in de steek gelaten waren...
Lees volgende aflevering: De herinneringen van peter (10)