Alle hens aan dek in het MAS

Dit jaar brengt het MAS met de expo Alle Hens aan Dek hulde aan de Vrienden van het Nationaal Scheepvaartmuseum die al 75 jaar scheepvaarterfgoed verzamelen. De collectie van 13 000 objecten werd in 1999 opgenomen in de collectie van het MAS. Sindsdien blijven de Vrienden zelf verder ijveren voor hun doel: de scheepvaartgeschiedenis levendig houden en uiteindelijk zelf een nationaal scheepvaartmuseum oprichten.

Het Kijkdepot

Alle Hens aan Dek is een depottentoonstelling over een groep verzamelaars met een passie voor scheepvaart. De expo past mooi in Het Kijkdepot van het MAS, dat in de eerste plaats een bewaarplaats is voor objecten van verzamelaars. Sommige stukken lijken levenloze relicten: katrollen, blokken, korvijnnagels... alsof ze klaar zijn voor de antiekmarkt. Scheepsmodellen van topkwaliteit brengen de functies van al deze losse stukken driedimensionaal in beeld, met filmmateriaal wordt het bijhorende verhaal gebracht.

Foto’s en archiefdocumenten leren ons de Vrienden kennen. Het waren niet gewoon scheepvaartliefhebbers, en verzamelaars, maar vaak ook mecenassen van sterrenkundige kringen, etnografische expedities naar het Paaseiland of de Ivoorkust en andere wetenschappelijke projecten, kortom: wereldburgers. De verzamelwoede van de Vrienden heeft schitterende verhalen van de vergetelheid gered. Van de broers Ducolombier bijvoorbeeld, die aan boord van de allereerste Belgische marineschepen deelnamen aan de vruchteloze kolonisatiepogingen voor de jonge staat in Guatemala en West-Afrika. Maar ook de verhalen uit de Antwerpse havenbuurt of van wereldzeilers uit de vorige eeuw maken deel uit van de uitgebreide en erg diverse collectie.

Tattoo-collectie

In 1968 waren verschillende Vrienden aanwezig bij een lezing door Joe Pancho, de eerste tattoo-artiest in de Antwerpse haven. Naar het voorbeeld van Scandinavische maritieme musea, begon ook het Nationaal Scheepvaartmuseum een tattoo-collectie aan te leggen. Pancho groeide uit tot een legende, niet in het minst door de mysteries die deze man zelf rond zijn persoon creëerde. Zelf dacht hij dat tatoeages een stille dood zouden sterven. Niemand had toen durven vermoeden dat het vandaag een mainstream-gegeven zou worden. Het MAS ging voor deze tentoonstelling op zoek naar de man achter de legende Joe Pancho en vond een aantal Antwerpenaren met Pancho’s werk op hun vel.

Wereldzeilers in vier vitrines

Wereldzeilers willen grenzen verleggen, wat hen verder ook drijft, wat ze ook willen bereiken, bewijzen of ontvluchten. De specifieke dromen en motieven, de tijd en het geld, de voorbereiding en planning, de scheepskeuze, het traject en de belevenissen... maken van iedere wereldreis een fascinerende onderneming. Vier vitrines in het Kijkdepot vertellen de verhalen van de reizen van de Omoo, de Williwaw, de Askoy II en de Belgische zeilers die wereldwijd doorbraken via de Olympische spelen.

Begin jaren 1950 was de reis rond de wereld van de Omoo, met aan boord drie Kortrijkzanen, een spraakmakende onderneming. Er zijn op dat moment maar weinig voorbeelden van wereldzeilers en de opvarenden hebben geen noemenswaardige zeilervaring: Louis Vande Wiele, zijn echtgenote Annie Lannoo en zijn schoolvriend Fred Debels.

Het echtpaar, twee etnologen, heeft zijn gezamenlijke droom zorgvuldig voorbereid en is voldoende bemiddeld. Ze hebben honderden boeken verslonden: reisverhalen, studies over navigatie, scheepsbouw, zeekaarten enz. Ook de naam ‘Omoo‘ is ontleend aan de titel van een boek. Volgens auteur Herman Melville is het een Polynesisch woord voor iemand die van eiland naar eiland zwerft. Bij haar overlijden heeft Annie Lannoo de bibliotheek per testament nagelaten aan De Vrienden.

Willy de Roos (1923-2008), een West-Vlaming met Nederlandse roots, doet aan boord van zijn zeiljacht Williwaw doelbewust afstand van de maatschappij. Op zijn 45ste laat hij het schip bouwen, verkoopt zijn zaak en neemt afscheid van zijn vrouw en vier dochters.

Na een solozeilreis rond de wereld in 1972-1975, langs Kaap Hoorn en Kaap de Goede Hoop, is hij klaar voor grotere uitdagingen. In 1977 maakt hij in zes maanden de noordwestelijke doorvaart, door het levensgevaarlijke pakijs van de Noordelijke IJszee. Nadien volgen nog reizen naar Antarctica (1978 en 1982).

De koppige De Roos is geen dromer of toerist. Hij streeft naar onthechting en autonomie, los van ieder gezag. Behalve dat van de natuurelementen.

De Vrienden kopen de Williwaw in 1998 en schenken het schip aan de stad Antwerpen. Het jacht is momenteel een collectiestuk van het MAS. Sinds 2008 is het schip door de Vlaamse overheid beschermd als varend erfgoed. Het wordt momenteel gerestaureerd.

De Askoy II is een zeiljacht van de Antwerpenaar Hugo Van Kuyck (1902-1975),een bekende architect, gepassioneerd zeiler en actief lid van De Vrienden. Tijdens de oorlog verwerft hij wereldfaam als cartograaf voor de landing in Normandië.

Zijn plannen voor de Askoy II laat hij uittekenen door Raymond Derkinderen. In 1958-1960 wordt deze stalen yawl van 19 meter lang gebouwd bij Van De Voorde op de Antwerpse Linkeroever.

In 1974 verkoopt Hugo Van Kuyck zijn Askoy II aan de Belgische zanger Jacques Brel (1929-1978), die ermee op wereldreis vertrekt en er een lied over maakt: La cathédrale. Wegens gezondheidsproblemen moet Brel zijn reis bij de Markiezeneilanden afbreken. Het schip wordt verkocht en eindigt roemloos op een strand van Nieuw-Zeeland.

De vzw Save Askoy II wordt op 12 januari 2011 eigenaar van het wrak, na een lange odyssee. Drijvende krachten zijn onder meer de Blankenbergse broers Wittevrongel, van wie de vader nog de zeilen voor Brel maakte. De vzw slaagt erin het te bergen en terug naar België te brengen. Op dit moment wordt de restauratie voltooid op De Nieuwe Scheldewerven te Rupelmonde.

De vierde vitrine belicht een aantal Belgische zeilers die wereldwijd doorbraken via de Olympische spelen. Van pioniers zoals Leon Huybrechts (1876-1956) en André Nelis (1935-2012) over Jacques Rogge, die het van zeiler tot IOC-voorzitter schopte, tot Sébastien Godefroid (1971) en Evi Van Acker (1985).

De collectie van de Vrienden in de opstelling Wereldhaven

Naast de objecten in het Kijkdepot toont het MAS in de vaste collectie op de zesde verdieping een belangrijk deel van de collectie van Vrienden van het Nationaal Scheepvaartmuseum. Van de 654 voorwerpen op de verdieping Wereldhaven komen er 82 uit de collectie van de Vrienden.

Praktisch

Alle Hens aan Dek, 75 jaar de vrienden van het Nationaal ScheepvaartmuseumNog tot eind 2015MAS/Museum aan de Stroom Kijkdepot – tweede verdieping, Hanzestedenplaats 1, 2000 AntwerpenGratis toegang van dinsdag tot zondag van 10 tot 17 uur.