Zonnen zonder zorgen

Als we de tweet van Frank Deboosere mogen geloven krijgen we vanaf woensdag eindelijk zomerweer. En die zon daar kijken we allen verlangend naar uit! De zon is immers een levenselixir. Toch heeft ze ook een kwalijke reputatie. Het aantal huidkankers neemt immers toe. En daar zou de blootstelling aan de zon een belangrijke rol bij spelen. Wie wil genieten, moet dus de nodige voorzorgsmaatregelen nemen.

Zonlicht heeft een gunstige invloed op tal van lichaamsfuncties, op het slaap-waakritme, op het humeur, de gezondheid en het uiterlijk. Wat is er heerlijker dan zich in het zonnetje te koesteren? Misschien komt het mede door dit behaaglijke gevoel dat we een bruine kleur als een ‘gezonde’ huidskleur zijn gaan zien. Toch bestaat er geen enkele medische aanwijzing dat dit ook zo is. In tegendeel! We weten intussen met zekerheid dat dit ‘gezonde’ bruine kleurtje na verloop van jaren wel eens heel ongezonde gevolgen kan hebben.

De zon schijnt altijd even hard. Met andere woorden ze straalt altijd evenveel energie uit. De intensiteit van de straling die ons bereikt hangt echter af van verschillende factoren zoals de tijd van het jaar (sterker in de zomer) , het ogenblik van de dag (’s middags het hoogst), de hoogte waarop we ons bevinden (sterker in de bergen), de plaats op aarde (maximum aan de evenaar), de bewolking en de weerkaatsing (vb. in het water, op het strand of in de sneeuw).

De ene huidkanker is de andere niet

In de onderste laag van de opperhuid, in de basale cellen, vindt de actieve celdeling plaats. De rijpe basale cellen worden naar boven gestuwd, waar zij als afgeplatte plaveiselcellen in de hoornlaag de afgestorven cellen gaan vervangen. De onderste laag van de opperhuid bevat ook pigmentcellen of melanocyten. Deze cellen vormen onder invloed van zonlicht het bruine pigment dat aan de andere cellen in de opperhuid wordt doorgegeven. Dat pigment plaatst zich als een soort parasol over de celkern om het erfelijke materiaal (DNA) dat daarin opgeslagen zit tegen UV-stralen te beschermen. Geraakt dit DNA toch blijvend beschadigd dan houden de huidcellen zich niet langer aan de regels en beginnen ze te woekeren. Afhankelijk van het type cel waaruit het kwaadaardig gezwel zich ontwikkelt, kunnen er drie soorten huidkanker ontstaan: het basaalcelcarcinoom, het plaveiselcelcarcinoom en het melanoom. Jaarlijks worden er in ons land ruim 25.000 nieuwe gevallen van huidkanker vastgesteld en dat aantal blijft toenemen.

• Het basaalcelcarcinoom is veruit de meest voorkomende vorm van huidkanker. Deze kanker zaait vrijwel nooit uit en groeit slechts enkele millimeter per jaar. Mits tijdig behandeld, bedraagt de kans op genezing van deze kanker 100 %.
• Het plaveiselcelcarcinoom ontstaat vaak uit een door UV-straling veroorzaakte abnormale verhoorning van de huid, de zogenaamde ouderdomsvlekken. Het plaveiselcelcarcinoom kan zich via de lymfe of de bloedbaan uitzaaien naar andere delen van het lichaam en is daarom gevaarlijker dan het basaalcelcarcinoom.
• De gevaarlijkste vorm is echter het melanoom. Melanomen mogen dan heel wat minder talrijk zijn dan twee overige vormen van huidkanker (ongeveer 1.200 nieuwe gevallen per jaar), ze maken heel wat meer dodelijke slachtoffers (1 op 4). Boendien neemt hin aantal misschien wel het meest onrustbarend toe. Daar waar longkanker tussen 1985 en 1995 in ons land met 6,6 % steeg en borstkanker met 6,1 %, nam het aantal melanomen met 20,5 % toe! Melanomen zijn kwaadaardige woekeringen van melanocyten. De tumor ontstaat vaak in een moedervlek, maar kan zich ook op andere plaatsen ontwikkelen. Melanomen kunnen zich al in een vroeg stadium uitzaaien. Daarom is zeer snel operatief ingrijpen absoluut noodzakelijk! Heeft u dus een moedervlek die plots abnormaal gaat groeien, waarvan de randen onregelmatig en knobbelig worden, die een onregelmatige vorm krijgt of die van kleur verandert, dan doet u er goed aan deze vlek zo snel mogelijk door een arts te laten onderzoeken.

Niet iedereen is gelijk voor de zon

Ons lichaam heeft een aantal ingebouwde verdedigingsmechanismen tegen UV-stralen. In de eerste plaats wordt de hoornlaag dikker. Dit proces neemt echter twee tot drie weken in beslag. Zodra de intensieve zonneschijn afneemt, wordt deze bescherming weer afgebouwd. Een tweede belangrijk beschermingsmechanisme is het bruinen. De directe bruining bereikt een maximum 1 uur na blootstelling aan de zon en wordt veroorzaakt door omzetting van de aanwezige kleurloze melaninegranules tot donkerbruin melaninepigment. Zo’n twee tot drie uur na het zonnebad verdwijnt deze verkleuring reeds. Deze directe bruining zou ontstaan onder invloed van UVA.

De UVB lokken naast de erytheemvorming en de verdikking van de huid ook een indirecte bruining uit. Onder invloed van UVB worden de melanocyten aangespoord om meer kleurpigment of melanine te produceren. Dit bruiningsproces duurt minstens twee tot drie dagen en bereikt een maximum na ongeveer 14 dagen. Een maand na de blootstelling aan de zon is het helemaal verdwenen.

Maar elke huid reageert anders op de zon. De gobale, natuurlijke verdedigingsmechanismen van een persoon tegen de zon, onze individuele zonneweerstand, noemen de huidspecialisten het zonnekapitaal. Dit zonnekapitaal verschilt van persoon tot persoon en is niet vernieuwbaar. Aangezien de gevolgen van het zonnen een cumulatief proces vormen, is dit zonnekapitaal bij overmatige blootstelling niet toereikend. We moeten er dus heel zorgvuldig mee omspringen. En dat kan enkel door minder vaak te zonnen en fysieke beschermingsmiddelen te gebruiken zoals aangepaste zonneproducten, kledij, een parasol...

Bepalend voor het zonnekapitaal en de snelheid waarmee het afneemt zijn: het huidtype, de totale hoeveelheid zon die iemand in de loop van zijn of haar leven opdoet (en daar tellen ook de zonnebanken bij!) en het aantal keren dat iemand verbrand raakt. Wat dit laatste betreft heeft onderzoek overigens uitgewezen dat zonneslagen op kinderleeftijd veel zwaarder zouden aangerekend worden!

De huidtypes

Het enige wat we hierbij dus niet zelf in de hand hebben is ons huidtype. Onder de blanke bevolking onderscheiden we vier huid- of fototypes.

• Type 1 is het blonde of roodharige type met een bleke, uiterst gevoelige huid. Deze mensen mogen hooguit 5 tot 10 minuten onbeschermd in de zon doorbrengen. Ze zullen heel snel verbranden en nooit bruin worden. Zij produceren een soort ‘minderwaardig’ melanine (phaemelanine) dat een rood-gele kleur heeft en veel minder bescherming biedt tegen UVB.
• Type 2 heeft een gevoelige huid en een zelfbeschermingstijd van 10 tot 20 minuten. Deze mensen zullen soms wel bruinen, maar altijd eerst rood worden.
• Type 3 heeft donkerblond haar en een lichtbruine huid, krijgt soms af te rekenen met zonnebrand, maar bruint altijd. Deze groep kan 15 tot 20 minuten onbeschermd in de zon doorbrengen.
• Type 4 tenslotte is het mediterrane type met donkere huid en bruin haar dat heel gemakkelijk bruint. Mensen die tot dit fototype behoren produceren een hoogwaardig, donker melanine (eumelanine).

Dit natuurlijk voor- of nadeel dat de ene mens heeft tegenover de andere kunnen we enkel compenseren door een aangepaste bescherming te kiezen. Vandaar dat er in de handel heel wat zonnebeschermingsproducten aangeboden worden met uiteenlopende beschermingsfactoren. Hoe gevoeliger de huid, hoe hoger de beschermingsfactor moet zijn. Belangrijk is daarbij een product te kiezen dat zowel bescherming biedt tegen UVA , als tegen UVB.