Sneller weer op de been na een operatie

Na een operatie wil je zo snel mogelijk terug de oude en liefst een betere versie van jezelf zijn. Met de juiste voeding en beweging kan je daar zelf heel wat aan doen. Een vlotte revalidatie start niet na, maar al voor de ingreep.

Uit studies blijkt dat hoe fitter mensen zijn op het moment dat ze op de operatietafel belanden, hoe vlotter hun revalidatie verloopt en hoe kleiner de kans is op complicaties achteraf. In enkele Nederlandse ziekenhuizen bereiden ze sommige patiënten daarom op een ingreep voor door hen vooraf twee keer per week bij de kinesitherapeut langs te sturen om aan kracht- en conditietraining te doen. Het effect van zo’n actieve prevalidatie op het herstel achteraf wordt nog volop bestudeerd.

In ons land maken heel wat ziekenhuizen er al werk van om mensen op een operatie voor te bereiden via infosessies. Er wordt niet alleen haarfijn uit de doeken gedaan wat de ingreep precies inhoudt, de patiënt krijgt ook te horen wat hij zelf kan ondernemen op het vlak van beweging en voeding.

“De juiste informatie, ook over mogelijke complicaties en pijn achteraf, geeft vertrouwen en zorgt ervoor dat je mentaal beter voorbereid en minder angstig op de operatietafel plaatsneemt. Het is alsof je naar een examen trekt waarvan je vooraf de vragen kreeg. Dat heeft een positief effect op het herstel en de pijnbeleving achteraf. Sinds de invoering van zo’n voorbereidend programma waarbij een multidisciplinair team betrokken is, zien wij mensen na het plaatsen van een heup- of knieprothese veel sneller naar huis vertrekken”, vertelt orthopedisch chirurg Peter Van Wellen (ZNA).

Vooraf conditie opbouwen is vaak niet mogelijk, maar het is wel belangrijk dat je erover waakt dat je fit blijft en je spiermassa niet achteruitgaat. “Ga voor de ingreep daarom langs bij je kinesitherapeut. Hij/zij kan jouw bewegingsbeperkingen vaststellen, met jou overlopen hoe je nog veilig kan bewegen, je aanleren hoe je je met krukken voortbeweegt en je een aangepast oefenschema meegeven. Heb je dat leerproces al doorgemaakt, dan heb je het na de ingreep vlugger in de vingers”, weet dr. Van Wellen.

Blijf indien mogelijk bewegen tot aan de ingreep: wandelen, fietsen, zwemmen,...

Vooral je conditie onderhouden is nuttig. Spieren trainen mag ook, al is dat niet voor iedereen haalbaar.

Wie ziek is of pijn heeft, heeft vaak minder eetlust waardoor voedingstekorten kunnen ontstaan die de weerstand kunnen aantasten. Een te lage inname van energie (kcal.) en eiwitten kan tot gewichtsverlies leiden en je spiermassa en kracht doen afnemen, waardoor je ook minder mobiel wordt. Je voedingstoestand is mee bepalend voor je genezingsproces achteraf. Ondervoede mensen liggen gemiddeld anderhalve dag langer in het ziekenhuis.

Besteed voldoende aandacht aan extra calorieën en eiwitrijke producten: vlees, vis, zuivel, peulvruchten, soja... Heb je moeite met eten, deel grote maaltijden dan op in verschillende kleinere porties, verdeeld over de dag.

“Ook mensen met overgewicht kunnen met vitaminen- en mineralentekorten kampen die best worden aangevuld. Voor een ingreep beginnen diëten is geen goed idee omdat je je lichaam dan extra onder stress brengt. Wie veel overgewicht heeft, kan zich op zijn herstel voor-bereiden door vooraf naar gezondere en meer gevarieerde voeding over te schakelen. Een ingreep kan een motivatie zijn om je voedingsen leefgewoonten aan te passen”, legt diëtiste Mireille Boone (ZNA) uit.

• Drink zeven tot acht glazen water per dag zodat je voldoende gehydrateerd bent.
• Zorg ervoor dat je voldoende eiwitten maar ook koolhydraten (o.a. in volkorenproducten), vitaminen en mineralen opneemt via je voeding. Wie op gewicht is, hoeft zeker niet méér te eten vooraf.
• Stop minstens tijdelijk met roken. Nicotine vernauwt de kleine bloedvaatjes, wat een mooie wondheling en littekenvorming bemoeilijkt en meer kans geeft op infecties. Rokers herstellen ook trager.

Een paar uur na de ingreep alweer op je benen staan versnelt de revalidatie. Hoe langer je in bed blijft, hoe meer spiermassa er wegslinkt. Gemiddeld staat één bedlegerige dag gelijk aan 5% verlies van spierkracht. Die verloren spieren win je veel moeilijker terug, zeker op latere leeftijd. Vandaar dat steeds vaker voor een rapid recovery wordt gekozen. Dr. Van Wellen: “Door direct zonder pijn te stappen, krijg je een betere bloedcirculatie, je spiermassa blijft beter gevrijwaard en je gewrichten zijn soepeler dan wanneer je, zoals vroeger, twee tot drie dagen het bed hield na een ingreep. Door snel weer te bewegen, krijg je bovendien het gevoel dat de ingreep geslaagd is.” In sommige ziekenhuizen kan je oefenen via speciale programma’s op het interne televisiekanaal of via de Wii.

• Blijf niet in je pyjama liggen maar trek ’s ochtends sportieve kleren en schoenen aan. Dat motiveert je extra om je kamer te verlaten en te oefenen.
• Loop geregeld de gang op en neer of maak een ommetje met je bezoek.

Niet alleen bewegen, ook weer vast voedsel eten gebeurt steeds sneller na een ingreep. In het UZ Antwerpen introduceerden ze dat nieuwe principe recent ook bij darmoperaties. Mensen die zo’n ingreep ondergaan, worden aangemoedigd om de dag van de operatie al iets kleins en licht verteerbaar te eten om te voorkomen dat de werking van de maag en dedarmen stilvalt.

Heel wat mensen verliezen kort na een ingreep enkele kilo’s. Dat lijkt aanlokkelijk, maar vaak verdwijnt vooral het spierweefsel in plaats van vetweefsel. In de dagen na een operatie heeft je lichaam vooral nood aan energierijk en eiwitrijk voedsel. Als je te weinig calorieën opneemt, zal je lichaam eiwitten gaan gebruiken als energiebron. Mireille Boone: “En dat is niet de bedoeling, want op dat moment heb je die eiwitten net nodig voor de spieropbouw en weefselaanmaak tijdens je herstel. Per kilogram lichaamsgewicht moet je dagelijks 1 gram eiwitten eten. Iemand van 70 kg heeft dus 70 g eiwitten nodig, maar een stuk vlees van 100 g bevat gemiddeld slechts 20 g eiwitten. Raak je via je voeding aan onvoldoende eiwitten, verrijk je maaltijden en dranken dan met extra room, eiwitpreparaten of extra energierijke tussendoortjes. Daarnaast eet je best ook zo snel mogelijk voldoende groenten en fruit om aan de nodige vitaminen en mineralen te komen. Ook dat is belangrijk voor de wondheling.”

• Eet na elke oefensessie een eitwitrijke snack: pudding, yoghurt, kaas, ei... om je spieren te helpen recupereren.
• Ook de verdeling van eiwitten over de dag is belangrijk: beter drie keer per dag 20 g dan 60 g ineens.
• Heb je weinig eetlust, vraag het ziekenhuis dan om het menu aan te passen aan je voorkeuren en gewoonten.
• Lukt vaste voeding niet, eet of drink dan iets vloeibaars zoals roomsoep, een smoothie, platte kaas, fruitmoes...
• Eet niet in bed maar aan tafel, of beter nog in de refter. Gezelschap stimuleert de eetlust.

“De volgende stap is opnieuw leren bewegen op straat, bij het nemen van de tram, correct leren zitten op een stoel, hindernissen leren nemen. Bij een prothese bijvoorbeeld voelt stappen in het begin totaal anders aan”, legt kinesitherapeut Frank Ceuppens uit. “Ook belangrijk in deze fase zijn spierversterkende oefeningen. Ze helpen je krachtiger te worden en beschermen je tegen het vallen. Die oefeningen doe je best onder begeleiding van de kinesitherapeut, want ze kunnen soms pijnlijk zijn. Bovendien moet je ze correct uitvoeren, anders breng je jezelf schade toe”, benadrukt revalidatiearts Alain Anné (ZNA). “Ook het evenwicht en de coördinatie zijn na een knie- of heupprothese vaak zoek. De sensoren die daarvoor zorgen bevinden zich in het kraakbeen, dat nu weg is. Daardoor sta je letterlijk onstabiel op je benen. Dat verlies kan je aanpakken door die spiergroepen krachtiger te maken.”

• Wandel elke dag en probeer je traject stelselmatig wat te verlengen.
• Gebruik je spieren: doe een paar keer de trap, probeer het nadien zonder armsteun, sta wat vaker op uit je stoel en ga weer zitten.
• Blijf voldoende eiwitten eten. Check ook regelmatig je gewicht. Raadpleeg je arts of diëtist als je afvalt of minder trek hebt.

Met dank aan revalidatiearts dr. Alain Anné (ZNA Sint-Elisabeth), orthopedisch chirurg dr. Peter Van Wellen (ZNA Jan Palfijn), voedingsdeskundige Mireille Boone en kinesitherapeut Frank Ceuppens (ZNA St-Elisabeth).