Prostaatkanker: behandelingen op maat
De jongste jaren hebben de manier van opsporen, de diagnose en de verschillende behandelingen van prostaatkanker een enorme vlucht genomen. Ook de lichamelijke en emotionele gevolgen zoals erectiestoornissen of verlies aan lustgevoelens, kortom de levenskwaliteit, komen nu meer op het voorplan.
“Welke therapie er wordt voorgesteld, hangt heel erg af van de specifieke situatie van de man. Anno 2014 is dat echt maatwerk. Niet alle gevallen moeten immers worden behandeld. Elke man krijgt ooit prostaatkanker, als hij maar oud genoeg wordt”, vertelt uroloog dr. Tibaut Debacker (ZNA Middelheim).
“Prostaattumoren evolueren in de meeste gevallen traag. Overhaaste beslissingen hoeven dus niet. Mannen krijgen de kans om zorgvuldig informatie te verzamelen en verschillende behandelingsmogelijkheden af te wegen. Dat is een belangrijke boodschap omdat het woord kanker bij heel wat mensen spontaan een paniekreactie uitlokt. Maar een tijdig ontdekte prostaatkanker biedt een uitstekende prognose.”
Opsporing verzocht
Vroeger werd er teveel opgespoord en overbehandeld, vandaag allicht wat te weinig. Sinds vorig jaar is de zogeheten PSA-screening niet meer terugbetaald, waardoor minder huisartsen deze test uitvoeren. “De PSA-test, waarbij in het bloed de aanwezigheid wordt nagegaan van een eiwit dat alleen door de prostaat wordt aangemaakt, is geen waterdichte test. Zo kan een rectaal onderzoek, een prostaatontsteking of een grote prostaat ook een verhoogde PSA-waarde veroorzaken. Daarnaast sluit een normale PSA prostaatkanker niet uit. Die lijkt dan vaak niet meer op het oorspronkelijke prostaatweefsel en kan agressiever zijn. Die waarden moeten dus omzichtig worden geïnterpreteerd. Zo kan de test namelijk ook ‘slapende’ tumoren, die geen behandeling hoeven, ontdekken, wanneer de PSA beperkt gestegen is door een andere, onschuldige reden. Heeft iemand plots een beperkt verhoogde PSA-waarde bij een normaal klinisch onderzoek, dan is het beter om die evolutie van nabij op te volgen om te zien of die verhoging tijdelijk is”, zegt dr. Debacker.
Een efficiënte screening bestaat daarnaast uit een rectaal onderzoek, waarbij de uroloog manueel in de anus en endeldarm nagaat of er tumoren voelbaar zijn. “Niet aangenaam maar evenmin pijnlijk. Op die manier kunnen knobbeltjes worden ontdekt die aan de PSA-screening ontsnappen. Zijn er verdachte knobbels, is de PSA teveel gestegen of blijft een beperkte stijging van de PSA aanhouden, dan volgen biopsieën om uitsluitsel te geven. Daarbij worden via de anus onder echografische controle een tiental stukjes prostaatweefsel verspreid over het hele prostaatkapsel, weggenomen en voor controle naar de patholoog gestuurd.”
Behandelingsmogelijkheden
Ondanks alle vooruitgang blijft de aanpak van de aandoening behoorlijk complex. Binnen de medische wereld lopen de meningen hierover nog steeds uiteen. Wie een andere arts raadpleegt voor een tweede opinie, zal vaak een andere visie te horen krijgen. Dr. Debacker: “De algemene richtlijnen zeggen: hoe jonger de man, hoe agressiever de therapie. Bij mannen onder 65 jaar wordt meestal geopteerd voor een radicale verwijdering van de prostaat (prostatectomie). Bij mannen boven de 75 jaar met een agressieve vorm van een gelokaliseerde prostaatkanker is bestraling de eerste optie. Voor de tussengroep hangt de therapie af van de algemene gezondheidstoestand. Daarnaast kunnen nog andere behandelingen worden voorgesteld zoals brachytherapie (interne radiotherapie).”
Naast de leeftijd en de algemene gezondheid, wordt de keuze ook beïnvloed door de agressiviteit en omvang van de tumoren en het risico op bijwerkingen. “Al die factoren worden onderzocht en afgewogen. Daarnaast is het erg belangrijk dat de man en zijn partner zich kunnen vinden in de behandeling en de mogelijke bijwerkingen ervan. Zij zijn actief betrokken bij deze beslissingen.”
Afwachtende houding
“Voor heel wat mannen boven 75 jaar, met een laag risico, is het vandaag aangewezen om niet in te grijpen maar waakzaam af te wachten”, verduidelijkt dr. Debacker. “Op die leeftijd evolueren tumoren meestal uiterst langzaam. Als die mannen het psychologisch aankunnen, is het beter om regelmatig te monitoren. Van zodra de tumoren toch in actie schieten, is er tijd genoeg om in te grijpen. Op die manier blijft hen een zware ingreep bespaard en hebben ze meer levenskwaliteit.”
Operatie, bestraling, hormoonbehandeling
“Bij mannen onder 65 jaar is de eerste keuze een volledige verwijdering van de prostaat. Is er al sprake van een hoog risico tumor, dan kan de operatie gecombineerd worden met bestraling en hormonentherapie. Deze hormonen doen de prostaatkanker tijdelijk indommelen door de testosteronproductie lam te leggen. Het effect is vergelijkbaar met wat antibiotica doet met bacteriën. Ook bij hormonentherapie kan na verloop van tijd gewenning optreden, waardoor de prostaattumoren resistent worden aan de hormonen. Dan kan overgeschakeld worden naar een reeks nieuwe hormonale behandelingen, en in laatste instantie chemotherapie.”