Opgeblazen gevoel en winderigheid

Ze vormen een hinderlijk probleem... Wie er vrijuit durft over te praten, komt al gauw tot de vaststelling dat één op twee hinder ondervindt van dit natuurlijke fenomeen. Hoog tijd dus om het taboe te doorbreken.

Flatulentie – van het Latijnse ‘flatus’ (wind, luchtstroom) – is gas dat via de anus naar buiten wordt gestuwd. Zelfs wanneer het reukloos is, is het geen gewone lucht maar een chemisch complex mengsel. De stikstof is afkomstig van lucht die werd ingeslikt en de weg door het spijsverteringskanaal heeft afgelegd. Waterstof, koolstofdioxide en methaan zijn dan weer het resultaat van diverse enzymatische interacties met voedsel, met afscheidingen in het spijsverteringskanaal en met de darmflora (microbiota).

In de maag ondergaat het voedsel wijzigingen onder invloed van zoutzuur dat wordt aangemaakt door de maagslijmvliescellen. In de twaalfvingerige darm stuit het mengsel op enzymen die worden afgescheiden door de pancreas en de galblaas. Er doet zich een chemische reactie voor waarbij grote hoeveelheden koolstofdioxi- de vrijkomen, die deels verantwoordelijk zijn voor het opgeblazen gevoel dat we soms hebben na een maaltijd.

Methaan – een reukloos, kleurloos en ontvlambaar gas – wordt uitsluitend geproduceerd in de dikke darm. De hoeveelheid hangt af van het individu en de aanwezigheid van bepaalde bacteriën. De druk kan oplopen tot 200 mmHg maar slechts één persoon op drie is in staat om methaan te produceren en dat pas vanaf acht jaar. Wellicht heeft dit meer te maken met voeding dan met erfelijkheid.

Tussen een maaltijd en de daaropvolgende vorming van gas verstrijken enkele uren omdat er vanaf de maag een hele afstand wordt afgelegd. Gemiddeld stoten we zo’n 15 winden per dag uit. En we lopen al gauw met een liter gas in onze buik rond.

Geur en lawaai

Het merendeel van de gascomponenten die onze ingewanden produceren is reukloos. Maar lang niet allemaal. De meest karakteristieke en weerzinwekkende component is zwavelwaterstof, het resultaat van de vertering van sterk zwavelhoudende levensmiddelen als uien, kolen, eieren en paddenstoelen. De andere levensmiddelen die tot winderigheid leiden, veroorzaken meer geluid dan reuk. Vooral graanproducten (en afgeleiden), gedroogde vruchten, peulvruchten (bonen, erwten, linzen, soja) en enkele minder beruchte boosdoeners als sinaasappelen, bananen, wortels, komkommers en prei.

Peulvruchten veroorzaken veel wind omdat het zetmeel dat niet werd geresorbeerd in de dunne darm gaat gisten in de dikke darm, een beetje zoals bij darmklachten door lactose- of glutenintolerantie. Hetzelfde gebeurt met de koolhydraten van graanproducten; behalve van rijst, die nagenoeg volledig wordt geabsorbeerd. Ook fructose en zoetstoffen zoals sacharine en sorbitol veroorzaken wind. Het is dus uitkijken met dieetproducten die bedoeld zijn om slank te blijven of diabetici een toetje te gunnen.

Substanties die de uitstoot van wind bevorderen, noemt men ‘carminatief’. Dat geldt voor veel specerijen: gember, look, munt, basilicum, koriander, dragon, bonenkruid, salie, tijm...

Zelfs nuchter

En het geluid van een wind? Vandaag onderdrukken we dat zedig maar dat was vroeger wel anders. Begin 20ste eeuw was er zelfs een beroemde petomaan: Joseph Pujol was een artiest – hij trad bij voorkeur in het donker op – die muziek kon maken door winden te laten. Hij had zoveel controle over zijn sluitspier dat hij Au clair de la lune te berde kon brengen. Zoiets is mogelijk omdat het geluid samenhangt met de uitstootsnelheid en de diameter van de aarsopening.

Behalve met de gassen die in onze ingewanden worden geproduceerd, kan een opgeblazen gevoel ook te maken hebben met een ander probleem: we slikken enorm veel lucht in. Via (al dan niet natuurlijk) koolzuurhoudende dranken en bruistabletten, maar ook via het overvloedige speeksel dat we produceren als we snoepen. En het is nog erger bij kauwgom, ook bij soorten die bedoeld zijn om het gebit te reinigen of om rokers van de sigaret af te helpen. Een minder bekende oorzaak is neusvocht dat in de keelholte vloeit, waardoor we veel moeten slikken. Ook wie zijn eten of drinken te snel of in te grote happen doorslikt, krijgt veel lucht binnen. Dat is het geval bij mensen die geen tanden – of een slechte tandprothese – hebben en daardoor hun voedsel niet meer voldoende fijn kunnen kauwen.

Typisch voor stresssituaties is dat we samen met ons speeksel ook een deel van de ingeademde lucht doorslikken, tot de luchtophoping in onze maag pijnlijk wordt. Vreemd genoeg veroorzaakt te weinig speeksel hetzelfde resultaat als te veel. Dat komt door de tongbewegingen die we maken in een poging om onze lippen en mondholte te bevochtigen, waardoor we lucht richting slokdarm stuwen. Een droge mond kan te wijten zijn aan een aandoening, zoals een immuunziekte die inwerkt op de tranen en het speeksel (syndroom van Gougerot-Sjögren), of aan radiotherapie ter behandeling van tumoren in hoofd en hals. Maar meestal is een droge mond gewoon een bijwerking van medicijnen, vooral van hoestsiropen, krampstillende middelen voor het spijsverteringsstelsel of de urinewegen, antiallergica en antidepressiva.

Als het vastloopt

Vroeger dacht men dat een opgeblazen gevoel te wijten was aan een combinatie van de kromming van de rug en zwakke buikspieren, wat voor een groter buikvolume zorgt. Toen men het fenomeen nauwkeuriger ging bestuderen (vooral plotse opgeblazenheid tijdens een maaltijd), ontdekte men dat het eerder te maken heeft met een tijdelijke ontspanning van de buikspieren (de buitenste schuine buikspier) die in combinatie met een spanning van het middenrif een gevoel van druk in de buik veroorzaakt.

Een andere, vaak genoemde oorzaak van opgeblazenheid is constipatie. Nogal wat constipatielijders kampen niet alleen met een trage darm- transit (wat gasbellen in de hand werkt) maar ook met een slecht functionerend rectum en aars, waardoor ze het darmgas moeilijk kwijtraken. De pijnlijke en opgezette buik is dan niet te wijten aan de constipatie op zich maar eerder aan gas dat zich in het lichaam ophoopt omdat de uitstoot ervan moeizaam verloopt. Dit probleem is wetenschappelijk vastgesteld. Lucht inblazen via de anus (zoals bij een coloscopie of een onderzoek van de dikke darm) blijkt namelijk pijnlijker bij constipatielijders. En na een half uur stagneert de uitstoot van de ingeblazen lucht bij hen op circa 60%, terwijl patiënten die niet aan constipatie lijden 80% van de lucht kunnen uitstoten.

Niet enkel de hoeveelheid telt

Vier factoren spelen dus een belangrijke rol: een teveel aan ingeslikte lucht, de hoeveelheid gas die bij de vertering wordt aangemaakt, de traagheid van de darmtransit en een gebrekkige uitstoot van darmgassen via rectum en anus met uitzetting van de darm hogerop tot gevolg (vooral bij constipatielijders).

Daarnaast klagen veel mensen zelfs bij een klein volume lucht (met een minieme toename van de buikperimeter) over abnormaal veel pijn. Die hypergevoeligheid zou te wijten zijn aan een ontstekingsneiging van de darmwand, gering maar toch voldoende om pijnsignalen naar de hersenen te sturen. De darmflora wijzigen (bijvoorbeeld met behulp van antibiotica) om de variëteiten die verantwoordelijk zijn voor gisting terug te dringen, brengt bij deze overgevoelige patiënten geen soelaas aangezien zelfs een beetje gas (ingeslikte lucht bijvoorbeeld) voor hen al te veel is.

De prikkels van de lichtjes ontstoken en uitgezette darmwand zouden op hun beurt leiden tot overdreven prikkelbaarheid van de zenuwbanen richting hersenen. Die zenuwbanen zouden dus veel te heftig reageren op enkele luttele gasbelletjes. De kwaal – verwant aan en eventueel een eerste teken van het prikkelbaredarmsyndroom – treft vaker patiënten met neiging tot diarree dan constipatielijders. En hoe langer zij de aandoening hebben, hoe gevoeliger hun darmen worden.

Zijn er oplossingen?

Komaf maken met flatulentie en met een opgeblazen gevoel is beslist geen sinecure. Wie gezond wil eten, moet nu eenmaal vezels, graanproducten, fruit en groenten op het menu zetten en zal dus darmgas produceren! Als u minder van dergelijke levensmiddelen eet, zal de situatie verbeteren maar dan zondigt u tegen de aanbevelingen van een gezond voedingspatroon en kan uw darmtransit vertragen. Wat u dan wel kunt doen? Koolzuurhoudende dranken, snoep en kauwgom schrappen. En verder een droge mond en stress vermijden.

Constipatie verlichten met milde laxeermiddelen is een goed idee maar veroorzaakt hetzelfde probleem: de niet-geresorbeerde suikeranalogen (lactulose) en het gomslijm gaan ook erg gisten. Dat middelen op basis van koolstof effect zouden hebben, is niet bewezen. Ook simethicone is een optie, maar echt wetenschappelijke bewijzen voor de werking ervan zijn er evenmin.

Maagledigingsversnellers werden voor deze indicatie niet echt bestudeerd. Ze worden vooral gebruikt tegen misselijkheid en een zware maag. Probiotica (darmflora) zijn omstreden maar de moeite van het proberen waard. En met lichaamsbeweging zit u hoe dan ook goed. Tot slot nog dit: antidepressiva en hypnose kunnen soelaas brengen bij overgevoeligheid van de dikke darm en bij stress.