Koorts: warm aanbevolen

In normale omstandigheden bedraagt onze lichaamstemperatuur ongeveer 37°C. Klimt die hoger, dan probeert ons lichaam een of andere aanval af te weren.

Koorts is een verdedigingsmechanisme van ons lichaam en dus absoluut nuttig. Want het geeft ons immuunsysteem een por in de rug. Enerzijds motiveert het onze witte bloedlichaampjes om meer antistoffen aan te maken. Anderzijds remt ze de bacteriegroei, want bacteriën vermenigvuldigen zich minder snel wanneer de temperatuur stijgt.

“Dat een organisme beter functioneert bij een hogere en stabiele temperatuur, weten we”, aldus dokter Axel Derwa die als nierspecialist verbonden is aan het Brusselse Sint-Jansziekenhuis.

Wanneer en hoe moeten we koorts behandelen?

Vaak zijn we geneigd toch maar iets in te nemen om de koorts snel te doen dalen. “Maar dat is niet goed”, beklemtoont dr. Derwa. “De koorts moet heus niet onmiddellijk naar beneden, behalve bijvoorbeeld bij hoogbejaarden of bij hartpatiënten die door te hoge temperaturen een hart-infarct kunnen krijgen. Wanneer de lichaamstemperatuur stijgt, moet het hart namelijk harder pompen en dat kan gevaarlijk zijn. Onder de 39°C vergt koorts echter in principe geen behandeling, op voorwaarde dat de patiënt voor het overige in goede gezondheid verkeert, in bed blijft en zich niet uitzonderlijk slecht voelt. En hij moet voldoende drinken, om uitdroging te voorkomen.”

Stijgt de koorts boven de 39 à 40°C (en al eerder bij hartpatiënten), dan moet u ze aanpakken volgens de aanbevelingen van de arts. Paracetamol is doorgaans de eerste keuze, gevolgd door niet-steroïdale ontstekingsremmers (ibuprofen en ketoprofen) en vervolgens aspirine. Hevige koorts (40°C of meer) is gevaarlijk: dan dreigen uitdroging, hartinfarct en gedragsstoornissen, tot het uitvallen van bepaalde organen en in extreme gevallen zelfs tot de dood toe.

Positief effect bewezen

Uit diverse dierenproeven bleek dat koorts echt wel nuttig is. Bij een aantal dieren met waterpokken genas de groep die met koortswerende middelen werd behandeld trager dan de groep die een placebo kreeg.

En in 1927 dokterde de Oostenrijkse professor Wagner-Jauregg een nieuwe behandeling uit voor syfilislijders: de malariatherapie! Hij had ontdekt dat koorts bij deze patiënten een heilzaam effect had en kwam op het idee om hen via muggensteken te be-smetten met malaria. Op die manier lokte hij artificieel koorts uit, waardoor hun toestand verbeterde.

De thermostaat in onze hersenen

Hoe slaagt ons lichaam erin om in normale omstandigheden een temperatuur van om en bij de 37°C aan te houden? In onze hersenen bevindt zich een thermostaat: de hypothalamus. Die bepaalt de temperatuur die moet worden bereikt en houdt die op peil met behulp van een hele reeks mechanismen. “Neem nu bibberen. Dat is een reactie die onze lichaamstemperatuur doet stijgen”, legt dokter Derwa uit. “En door te transpireren zal onze lichaamstemperatuur dalen.”

Een ander mechanisme dat betrokken is bij de temperatuurregeling is vasomotie, d.w.z. het feit dat de doorsnede van onze bloedvaten kan wijzigen. Bij vasoconstrictie (vaatvernauwing) stroomt er minder bloed naar het lichaamsoppervlak. Dankzij dit fenomeen gaat er minder warmte verloren via de huid en stijgt de temperatuur in het lichaam. Bij vaatverwijding (vasodilatatie) daarentegen neemt de perifere bloedsomloop toe, wat de uitwisseling van warmte met de omgeving bevordert. Dit komt er meestal op neer dat ons lichaam het minder warm krijgt, omdat we ons nu eenmaal zelden in een omgeving bevinden waar de temperatuur hoger is dan onze eigen lichaamstemperatuur.

Normaal gezien staat onze thermostaat afgesteld op ongeveer 37°C. Maar dienen er zich bacteriën of virussen aan, dan krijgt de hypothalamus een alarmsignaal door: hij regelt de thermostaat dan wat hoger om ons verdedigingsmechanisme aan te wakkeren. “Als de thermostaat wat hoger staat, bijvoorbeeld op 38,5°C, zal het organisme de temperatuur zelf doen stijgen tot de gewenste waarde. De koorts wordt dus als het ware geprogrammeerd door het lichaam.”

Een koortswerend middel werkt rechtstreeks in op de hypothalamus: het gevolg is dat die de thermostaat niet op 38,5°C maar wat lager zet, waardoor de koorts zal dalen.

Koud bad: géén goed idee!

Een veel toegepast huis-, tuin- en keukenmiddeltje bij koorts is een bad in water met een temperatuur die 2°C lager ligt dan die van het lichaam. “Maar indien je geen koortswerend middel neemt, bereik je zo precies het omgekeerde van wat je wilt!”, benadrukt dr. Derwa. “Je beïnvloedt namelijk het mechanisme van de koorts. Aangezien de thermostaat nog altijd op (bijvoorbeeld) 39°C staat, zal het lichaam bij het voelen van de koude de mechanismen activeren om de temperatuur te doen stijgen. Want het wil absoluut die 39°C aanhouden. Precies het tegenovergestelde van wat je nastreeft! Het is beter een koortswerend middel te nemen: daardoor komt de thermostaat lager te staan en zal de koorts spontaan dalen.”

Eventueel kun je een koortswerend middel combineren met een bad. Maar dat laatste is meestal niet nodig. En vooral, de patiënt kan het als oncomfortabel ervaren. “Zodra de zieke een koortswerend middel heeft genomen, dek je hem uiteraard niet te veel toe, zodat het lichaam zijn warmte kwijt kan raken.”