Hoe nuttig zijn hoestsiropen en neussprays?

Hoestmiddelen en neussprays behoren tot de bestsellers in de apotheek. We gebruiken ze massaal in de hoop lastige winterkwalen te bestrijden maar ze zijn zelden aangewezen en meestal nutteloos. “Ze genezen niet en verkorten al evenmin de duur van je verkoudheid. In het beste geval bieden ze wat extra comfort”, stelt dokter Martine Van Hecke.

Hoesten, snotteren, keelpijn. Als de temperatuur daalt, steken verkoudheden onvermijdelijk de kop op. De symptomen zijn van alle tijden en generaties. Leuk is anders en dus grijpen we in onze zoektocht naar verlichting nogal vlot naar hoestsiropen en neussprays om de vervelende ongemakken uit te schakelen. Maar hoe zinvol zijn die populaire middelen, waarop moeten we letten bij het gebruik ervan en wat zijn de alternatieven?

Het nut van een hoestbui

Hoesten is eigenlijk een beschermende reflex van ons lichaam. Het is een vitaal verdedigingsmechanisme waarmee we ongewenste gasten uit onze luchtwegen verdrijven om het ademen te vergemakkelijken. Het kan gaan om slijmen maar ook om per ongeluk ingeslikt voedsel. Als de luchtwegen worden geprikkeld, vertrekt er automatisch een signaal naar het hoestregulerende centrum in de hersenen. Vanuit dit centrum krijgt het lichaam het commando om snel maar diep in te ademen, de stem-spleet te sluiten en het middenrif te ontspannen. Deze beweging zorgt ervoor dat in de borstkas en de luchtwegen een zo groot mogelijke druk wordt opgebouwd. Vervolgens geven de hersenen het signaal om de stem-spleet weer open te zetten en ontsnapt er vanuit de keel een snelle luchtstroom met het bekende hoestende geluid.

De meest courante oorzaak van hoesten is een banale verkoudheid, die wordt verspreid door een virus. Af en toe hebben hoestbuien een kwalijker oorzaak en kunnen ze het symptoom zijn van andere, potentieel ernstige aandoeningen zoals een longontsteking, longembolie of een slecht functionerende hartpomp. De ene hoest is beslist de andere niet en ook daar moet je op letten voor je jezelf gaat behandelen. Een belangrijk onderscheid is dat tussen de acute en de chronische vorm van hoesten. Van die laatste is er sprake wanneer de hoestbuien langer dan drie weken aan een stuk duren.

Verschillende achtergrond

Beide types hoest hebben door de band een andere achtergrond. Langdurige of chronische hoestbuien zijn meestal symptomen van onderliggende aandoeningen zoals astma of een zogeheten postnasale drip. Bij deze ziekte hebben mensen voortdurend het gevoel dat er achteraan in hun keel iets druppelt, wat hen doet hoesten. Rokershoest is een ander voorbeeld van de chronische variant. En tenslotte kan chronische hoest bij sommige mensen ook een soort zenuwtrek zijn. Meestal kunnen artsen de onderliggende oorzaken van deze langdurige hoestbuien identificeren en ze aanpakken.

Acute hoestbuien worden vooral veroorzaakt door een infectie van de bovenste luchtwegen zoals een gewone verkoudheid, of door bacteriële sinusitis of kinkhoest. Andere mogelijke boosdoeners zijn een allergische neusverkoudheid, irritatie door stoffen of rook, te droge lucht of een aandoening als chronisch obstructief longlijden (COPD). Vooral de hoestmiddelen tegen dit acute type worden geslikt alsof het snoepgoed is.

Zin en onzin van siroop

“Voor een gewone verkoudheid heb je nochtans geen geneesmiddelen nodig. Uitzieken is de beste remedie. Soms kunnen symptomen zoals neus-loop en hoesten erg hinderlijk zijn en bijvoorbeeld het inslapen beletten. Dan kan je overwegen om een middel te nemen dat voor wat comfort zorgt. De meeste hoestmiddelen zijn af te raden voor kinderen maar ook volwassenen springen er best omzichtig mee om. Van heel wat middelen is de doeltreffendheid niet bewezen en ze kunnen bijwerkingen geven zoals allergische reacties”, vertelt dokter Martine Van Hecke van consumentenorganisatie Test-Gezondheid die verschillende onderzoeken uitvoerde naar hoestmiddelen.

Heb je last van een slijm- of een vette hoest, dan mag je die zeker niet onderdrukken met een hoestremmend middel. “Dit type hoest heeft net een nuttige functie omdat hij overtollige slijmen afvoert. Als je hem door een hoestsiroop uitschakelt, kan dit de ademhaling bemoeilijken en zelfs zorgen voor een verdere infectie van de luchtwegen. Het beste wat je in zo’n geval kan doen is veel water drinken. Lukt het niet met uitzieken alleen, dan kan je eventueel een siroop tegen slijmhoest overwegen (expectorantia), al is de doeltreffendheid ervan niet bewezen. Expectorantia zijn bedoeld om het slijm te verdunnen en het ophoesten ervan te bevorderen. Let hierbij vooral op dat je kiest voor een middel met één actieve stof. Combinatiebereidingen die zowel de hoest remmen als de slijmen losmaken zijn zeker af te raden. Zelfs als één actieve stof helpt, dan zijn de twee andere overbodig.”

Enkele dagen verlichting

De situatie is anders als je geplaagd wordt door een droge prikkelhoest die geen enkel nut heeft voor het lichaam en alleen irriteert en uitput. “Zo’n hoest onderdrukken, om bijvoorbeeld wat beter in te slapen, kan gedurende enkele dagen verlichting bieden. Bij dit type hoest kies je best voor een siroop op basis van codeïne, een stof die verwant is met morfine en die dus een kalmerend en pijnstillend effect heeft.” Overdosering is niet onschuldig. Dan wordt de hoestreflex onderdrukt waardoor ook de ademhaling kan verzwakken. Gebruik de middelen ook zo kort mogelijk want ze kunnen verslavend werken. Een alternatief zijn de hoestmiddelen op basis van dextormethorfaan. Ook die actieve stof is verwant met morfine en codeïne maar mist pijnstillende eigenschappen.

“Mensen die gevoelig reageren op medicatie, moeten extra uitkijken met hoestsiropen. Suiker is een frequent ingrediënt en dat is niet alleen slecht voor de tanden maar ook voor diabetici. Zij moeten zeker een suikervrije siroop kiezen. Ook wie kampt met allergieën moet uitkijken. Hoestsiropen bevatten smaak- en kleurmiddelen die voor ongewenste reacties kunnen zorgen.”

Wat te doen bij hoest?

• Denkt u een hoestmiddel nodig te hebben, kies dan voor een siroop met slechts één actief bestanddeel. Mijd siropen die een hoest-remmend en een slijmverdunnend effect combineren.
• Beperk het gebruik tot vier à vijf dagen.
• Drink niet van de fles maar gebruik de bijhorende doseerdop en let op voor overdosering.

Neusspray of neusspoeling?

Er circuleren naar schatting ruim 200 virussen die voor een verkoudheid zorgen. Dat maakt het enorm moeilijk om een vaccin te ontwikkelen dat bescherming kan bieden tegen dit uiteenlopende leger van aanvallers. Er bestaat evenmin een echt medicijn tegen een verkoudheid. Wel zijn er middeltjes die de lastigste symptomen indijken. Zoals een verstopte neus. We weten allemaal dat die ook zonder hulp en mits geduld na een vijftal dagen vanzelf verdwijnt. Maar wat een vijf lange dagen zijn dat als we de klok rond lopen te snotteren en onze zieke neus ons zelfs van onze slaap berooft. Logisch dat snelwerkende neussprays een vaste stek veroverden in de meeste medicijnkastjes.

“Toch grijp je best niet te gauw naar zo’n spray”, waarschuwt dokter Van Hecke. “Als eerste keuze bevelen we aan om de neus gewoon te reinigen met een fysiologische zoutoplossing. Die neusvriendelijke spuitbussen mogen zelfs al bij jonge kinderen worden gebruikt. De zoutoplossing zorgt ervoor dat het slijm in de neus wordt verdund zodat je makkelijker kan snuiten en je neus even weer vrijkomt. Als een soort neusspoeling.”

Langdurig gebruik verhoogt slijmproductie

Voor wie toch nood heeft aan een wat sterker effect zijn er de vaatvernauwende neussprays (vasoconstrictoren). “Die sprays doen de bloedvaten in je neus samentrekken waardoor de slijmproductie vermindert. Twee ervan werken prima: xylometazoline en oxymetazoline. Ook voor deze middelen geldt dat je ze niet te lang mag gebruiken: max. vijf tot zeven dagen op rij. Want baat het niet, dan kan het in dit geval wel schaden. Als je langer blijft sprayen komt er een tegenreactie op gang waardoor de symptomen net erger worden. In plaats van de slijmproductie in de neus te remmen, gaat het lichaam nog meer slijm aanmaken en ben je dus veel slechter af.”

Net als bij hoestsiropen bevatten ook heel wat sprays een combinatie van actieve stoffen. “Die zijn af te raden. Een aantal bestanddelen kan allergische reacties uitlokken of nevenwerkingen geven. Het is ook niet bewezen dat ze doeltreffend zijn. Zo heeft een neusspray die cortisone bevat geen enkele zin omdat die stof pas effect heeft op langere termijn, terwijl je de spray maar heel kort mag inzetten. Ook een neusspray met een antibioticacombinatie is geen goed idee. Antibiotica zijn onmachtig tegen virussen. Door ze toch te gebruiken help je bacteriën resistent te worden.”

Dan toch maar beter kiezen voor de trucs uit de oude doos? “Ja. Gewoon dampen boven een kom heet water biedt evenveel soelaas. Voeg daar vooral geen bijkomende aroma’s met kamille of eucalyptol aan toe. Jammer misschien voor de geur maar het brengt niets bij.”

Wat te doen bij verstopte neus?

• Damp boven een kom met gewoon heet water.
• Gebruik een fysiologische zoutoplossing. Die helpt de slijmen beter af te voeren.
• Wordt het te erg, kies dan voor een neusspray of druppels op basis van oxymetazoline of xylometazoline. Mijd gecombineerde preparaten.
• Zorg voor voldoende vochtigheid in de lucht door het gebruik van een luchtbevochtiger of kommetjes water op de verwarming.